Op een prachtige & bescheiden kaart (iets kleiner dan giroformaat) staat op de voorzijde in kleine letters (times new roman als ik het goed heb) de tekst make yourself a home. Op de achterkant van de kaart noteerde Just Quist de begeleidende teksten bij de werken van zijn recente expositie Media Sails. Deze tentoonstelling vindt, zoals wel vaker het geval is bij exposities van Quist, op een bijzondere locatie plaats: het Albert van Abbehuis, een villa tegenover de hoofdingang van het gelijknamige museum in Eindhoven. Daar, waar meestal presentaties plaatshebben van designers en architecten, is in de woonkamer aan de voorzijde van het huis Former Office te gast, een organisatie van de kunstenaars Teun Jansen en Erwin Thomasse. 

Just Quist Pulcinella I, II, III, 2023
Foto’s, Peter Cox

Just Quist refereert in zijn solo-expositie op verschillende manieren aan dit gegeven. De kaart, die visueel naar antwoordkaarten lijkt te verwijzen, roept kantoorwerk in herinnering en ook de titel Media Sails riekt naar verkoop en handel. Het is echter ook een verwijzing naar het kloeke objet-trouvé dat centraal staat in de expositie, de metalen windhaan – noord, oost, zuid, west – die Quist in een stevige houder midden in de ruimte heeft geplaatst. Daarbovenop In plaats van een haan een metalen schip, blauwe romp, vier witte zeilen dat door Quist aan de ketting is gelegd: Een fijne, roestige viermaster! Sale on, honey! Het schip vormt de spil. Het werpt zijn schaduw over drempel en vloer en ligt ten grondslag aan het werk Pulcinella, een drieluik, olie op doek, waarvan in iedere week die de expositie duurt (ieder weekend) één onderdeel te zien zal zijn.

Pulcinella, ik moet me even oriënteren om de betekenis van de carnavaleske figuur, voorouder van Jan Klaassen, Punch en Poesjenellen te vatten en te duiden. De visuele aantrekkingskracht van het werk prevaleert en wint: Een wit doek met vier fijnzinnige, zorgvuldig weergegeven ijl-blauwe zeilen, bleke, zeegrauwe schaduwen die de verbeelding prikkelen. Wat zie ik nou eigenlijk echt? Levende tegenstelling, varende ambivalentie. Ik kijk naar de blauwe zeilen op het witte doek. De zeilen verdwijnen in de linkerbenedenhoek. Ze spiegelen de schaduwen van de weerhaan, en plotseling is Pulcinella daar, het ‘kuiken’. De zeilen vormen haakneus en grijns. Pulcinella is de verbeelding van vele tegenstellingen: man én vrouw, leven én dood (het zwarte masker; bevallen uit bochel en kont), onder én boven, achterstevoren (de voeten sneller en eerder dan het hoofd).

Ik sta in de erker met een flesje bier in de hand en kijk van een afstand naar de schaduwen van het schip. Er is een plafondlamp zo gericht dat de masten lange schaduwen werpen. De grillige langgerekte vormen reiken tot over de drempel. Daar rechts naast de deuropening ligt een klein bedje. Het matrasje met lakentje, deken en daar bovenop een gevouwen lap stug wit katoen, past precies in de hoek. Make yourself a home. De wollen deken is blauw, rood en donkerbruin of -groen geblokt. Je voelt de stoffen als je kijkt. Het is vingerkijken. Er is sprake van een zekere vervreemding ook omdat het formaat ‘kinderbedje’ een perspectiefvertekening lijkt. Aan de andere kant van de deuropening hangt een bikini. Don’t look now!   

Als ik vanuit de erker langs de metalen windhaan kijk – roestplek, glimmende ketting – zie ik achter het object twee dunne groene platen aan de muur; één volledig groene cirkel met bovenin een heel klein spijkergaatje en een tweede even grote groene cirkel met gaatje en in het midden een rechthoekige ruimte uitgespaard. Voorwielaandrijving (Front Wheel Drive) heet dat werk. Ik neem nog een slokje van mijn bier en geniet. Het geheel is enigmatisch, en ik ben blij dat ik hier op de opening sta en tijd heb om te kijken. Ik praat wat met Erwin Thomasse die twee keer in het gesprek naar ‘de overkant’ verwijst, waar zich het museum bevindt. Ik mijmer.

Foto, Peter Cox

Het werk van Just Quist is bijzonder. Het is woordeloos mooi, ook als hij de begeleidende teksten schrijft. Het is sterk geconcentreerd, ruimtelijk en zintuiglijk georiënteerd. Het is betekenisvol. Quist is een van de weinige kunstenaars die ik ken die geen series maakt, geen vloeiend oeuvre heeft waarin het ene werk vanzelfsprekend visueel uit het andere voortkomt, maar die lang en zorgvuldig bouwt aan enkele werken waarin ieder detail betekenis krijgt. Zulke werken kunnen overigens wel uit meerdere delen bestaan – zoals Pulcinella – en een lange, gefragmenteerde ontstaansgeschiedenis hebben: duur en concentratie genereren betekenis.

Op het risico af dat de kunstenaar het niet helemaal met mij eens is, denk ik dat je met die betekenissen voorzichtig moet zijn. Quist associeert namelijk veel, en zijn werken (beeld en tekst) hebben een ruim poëtisch, filosofisch bereik. Dat is heel mooi en zinvol als je door je wimpers kijkt en met je ogen luistert, als je beeldleest ook, denk aan de antwoordkaart uit de introductie van deze tekst. Daarop is de titel van de expositie postzegelklein in de rechterbovenhoek geplaatst. Daaronder staat een regel tekst opgemaakt als een adres: Depending on whether the materials arrive in time / Voorwielaandrijving (Front wheel drive) is the titel of / another work. Links op de kaart, de bulktekst over Pulcinella. Alles lijkt even belangrijk, toch zal je met name die laatste tekst, hoe je het ook wendt of keert, moeten begrijpen om toegang te krijgen tot de betekenis van de installatie; die tekst domineert het tekstblad op een soortgelijke manier als het weerhaan-schip de ruimte.

Hoewel Media Sails volgens Quist zelf één van zijn meest ‘pathetische’ exposities is, zou ik zeggen, het is zijn meest literaire, vooral omdat ik zijn teksten als een vorm van poëzie beschouw. Dat literaire is dan geen kwestie van gradaties, maar van accenten. Het werk van Quist is altijd zeer ruimtelijk en abstract, ook hier. Maar een chique burgerlijk huis is waarschijnlijk moeilijker te depersonaliseren. Het is een moeilijk in te nemen bastion omdat visuele contrasten in die huiselijke omgeving minder gemakkelijk tot stand te brengen zijn dan in een industriële of onttakelde ruimte. Misschien voegt Quist daarom zijn talige referenties toe. Quist denkt en schrijft, geeft aanwijzingen. Als zijn abstracte werk soms iets van de magie van Daan van Golden lijkt te bezitten (je spreekt over esthetiek omdat de woorden ontbreken) moet ik nu denken aan Marcel Duchamp. Niet de Duchamp van het woordspel zoals in het proefschrift van Bert Jansen, maar de Duchamp van ‘de schijnbaar marginale activiteiten’ van Elena Filopovic die de nadruk legt op zijn activiteiten als curator, documentalist en fotograaf.

Foto’s, Peter Cox

Het werk van Just Quist is niet makkelijk te duiden, wel goed te begrijpen. Er worden fundamentele vragen gesteld. Niet alleen filosofisch, ook subjectief en persoonlijk: Het gaat over kunst, angst en de wereld, en hoe je met die wereld om kan gaan. In een tijdschrift van Ton Kruse Issue #3 uit april 2023 publiceerde Quist een manifest met de titel We Demand the Taxes dat van afstand ook richting geeft aan de tentoonstelling. Het gonst. Woorden. Grond. Energie. Energietransitie. Overdracht.

Het werk van Quist is associatief, maar ook objectief á la Marcel Broodhaers. Het is conceptueel, maar dan gemaakt voor ogen met vingergevoel die houden van materie, stoffen, verf en andere materialen. Het leidt tot ruimtelijke exposities, die niet alleen objecten en teksten bevatten, maar ook bepaald worden door de metablik van de kunstenaar: met onzichtbare hand.  

Just Quist Voorwielaandrijving (For Wheel Drive), 2023
Foto, Peter Cox

Media Sails
een solotentoontstelling van Just Quist ׀ Former Office #002 ׀ Eindhoven
13-5 t/m 28-5-23

Just Quist https://justquist.nl/

Albert van Abbe huis, Eindhoven https://www.albertvanabbehuis.com/

Dit artikel verschijnt ook op Jegens & Tevens https://jegensentevens.nl/