Hoe telefoonteken ik een schip / How to phonedraw a ship (1963)
In: Dé-coll/age /4 Happenings (1964) van de Duitse kunstenaar Wolf Vostell
Bruikleen van de Bibliotheek van het Stedelijk Museum Amsterdam

And Now Something Else (How to phonedraw a ship)
Semâ Bekirovic, Stanley Brouwn, Martijn Engelbregt, Sharon Houkema
Heringa/Van Kalsbeek, Marc Nagtzaam
Locatie: purmerends museum t/m zondag 31 augustus
Workshop Martijn Engelbregt Vrijdag 18 juli in Pumerend
Intekenen via het adres van het museum, via mijn adres of via Circus Engelbregt

Het begon bij Stanley Brouwn. Of begon het bij het verzoek van de organisatie van de Noord-Holland Biënnale 2014? Dat kan ik me inmiddels niet meer herinneren. In ieder geval werd ik gevraagd om een kunstproject te bedenken rond het thema ‘het Noord-Hollands kanaal’, en van begin af aan was dat ene werk van Stanley Brouwn (how to phonedraw a ship) mijn inspiratiebron – want, hoe tackle je een kanaal met hedendaagse kunst?

Ach, hoe graag was ik gaan varen: en ik was niet de enige! En hoe graag had ik me verder verdiept in de ingenieurstechnische details van dit megalomane infrastructurele project – ooit was het kanaal het diepste en breedste van Europa. Want ik was het helemaal eens met de Italiaanse reisauteur Edmondo de Amicis een die in 1874 een bezoek aan Nederland bracht. Hij schreef:
“Zo is dat vreemde land: de dichter die op de verbeelding werken en geestdrift opwekken wil, heeft slechts de kilometers, kubieke meters water en jaren werk op te tellen (…) een dichtstuk over Nederland zou een onvolledig ding zijn zonder een appendix vol cijfers. Daarentegen zou een compleet verslag van een ingenieur slechts berijmd te hoeven worden om een prachtig dichtstuk te wezen.”

En ik vond het zelf ook een beetje vreemd, maar ik vatte dit tamelijk letterlijk op. Dus toen ik ‘s nacht op internet naar informatie speurde en een scriptie vond met de titel ‘dynamisch gedrag van stalen hoogbouw door historisch aardbevingen’, moest ik die titel noteren. Zo mooi vond ik ‘m. Maar daarmee had ik nog geen tentoonstelling over de schoonheid en het belang van een groot historisch infrastructureel project. Wel was nu overduidelijk dat het niet over plaatjes van het kanaal zou gaan. Maar wat dan wel?

‘Dé-coll/age. Bulletin aktueller Ideen’ uitgegeven door Wolf Vostell (1964)
Bruikleen, Stedelijk Museum Amsterdam

Eén van de opmerkelijke eigenschappen van infrastructuur is dat wat zij mogelijk maakt belangrijker is, dan wat zij is. Het belang is niet de weg, maar de functie ervan: de verbinding, de mobiliteit, het transport. Het belang is niet het voortbewegen of de communicatie, maar wat hieruit voortkomt: de kennis, de handel, de nijverheid en industrie. Met ieder stuk infrastructuur wordt de bereikbaarheid groter. De isolatie neemt af. En in Nederland betekent dat eigenlijk dat je je nooit meer alleen bent. Dat is wat  Marijn Schenk van NEXTartitects met de eerste beelden van zijn lezing liet zien: De kaart van Nederland gerelateerd aan de tijd die het kost om een afstand te overbruggen. Nederland is klein de dichtheid van de infrastructuur erg groot. Er zijn geen onbereikbare gebieden meer: je kunt overal komen en overal ongeveer even snel.

En daarom bleef ik trouw aan Stanley Brouwn. Zijn werk ligt in de vitrine waar normaal gesproken iets over de markt in Purmerend te zien is. Vlakbij een grote collectie ansichtkaarten. Het werk (How to Phonedraw a Ship) spreekt van een herkenbaar verlangen; niet naar een daadwerkelijk verbinding of naar een concrete infrastructuur, maar naar wat een wegen, kanalen en telefoonverbindingen mogelijk ook stand brengen: De illusie om op twee plekken tegelijkertijd te kunnen zijn, hier en daar.  Het herinnert me aan de verlangende gevoelens die ik had als kind, wanneer ik de vrachtwagens zag die onder het viaduct door de stad uitreden, de autoweg op. Weg.

 

Zonder titel (1999)
Porselein, 35 x 19 x 19 cm. Foto Tom Haartsen
Bruikleen, Stedelijk Museum Schiedam

Al tijdens de voorbereidingen nam ik dus de beslissing dat ik de kunstenaars zou kiezen op grond van hun affiniteit met deze abstracties, de mogelijke functies van het kanaal en haar oevers. Want ook de wallenkant is betroffen door het infrastuctuur-gedoe. Er wordt gewoond. Er wordt landbouw beoefend. Er is industrie. Het beschilderde Jugendstil aardewerk (of plateel) dat in het Purmerends Museum verzameld wordt, was zo’n industrie. Het werd een tweede belangrijke inspiratiebron.

foto: Heringa/Van Kalsbeek
Bloemencorso van Zutphen

Ik hou van de beschilderde vazen gedecoreerd met planten, bloemen, insecten en vissen. Het is ontroerend om te zien dat sommigen uit de directe omgeving komen. Kortom de nijverheid waar de collectie uit voortkwam illustreert op een prachtige manier wat in Noord-Holland in de negentiende eeuw gebeurde. Het werk van Heringa /Van Kalsbeek lijkt hier uitstekend bij te passen; Zij werken vanuit de traditie van aardewerk en ceramiek, maar maken iets heel nieuws. Stroperig, langzaam en procesmatig zoeken zij naar de relatie tussen natuurlijke groeiprocessen en processen van verval en het creatieve proces: het maakproces van ceramiek en sculpturen.

Zonder titel, 2005, Heringa en Van Kalsbeek
porselein, polyester draad, hars, staal, touw hout en verf
140 x 46 x 51 cm. Foto Tom Haartsen
Bruikleen, Stedelijk Museum Schiedam

Het kanaal verdeelt en heerst. Er is nog steeds overal landbouw. Er zijn markten en melkfabrieken. De industrie neemt toe – hoewel het nergens zo heftig is, als als in het nabijgelegen Zaandam – dan af. Er is sprake van een culturele bloeiperiode in Purmerend, in Alkmaar en Den Helder. De deur naar de moderne tijd staat op een kier, en het lijkt gezien de relatieve stilte voor de hand te liggen om te schrijven dat die deur daarna onmiddellijk weer dichtging. Maar niets is minder waar. De komst van de moderne tijd gaat langzaam maar is onvermijdelijk. Nog even en het land is zo vol dat we weer naar stilte verlangen. Die stilte, pleziervaart en pleziervisserij wordt gevonden bij het kanaal. Niets mooiers dan aan het water te wonen.

Ook Semâ Bekirovic was uitgekozen vanwege haar artistieke projecten over fauna en natuur, maar het werk werd een ander. De film ‘Fire Sequence’ (wat ik voor de gelegenheid vertaalde met ‘Vuur Estafette’) becommentarieerd de geschiedenis, en dan met name die van het erfgoed, de objecten, zoals zij in musea verzameld worden. Zeer toepasselijk daar in Purmerend, want uiteindelijk zat er geen kanaalvaart in. Daarom besloot ik  met de kunstenaars aan te aan dokken tussen de historische objecten. Het kanaal daarbuiten met die prachtige Melkwegbrug leek ver weg.

Vuur Estafette / Fire Sequence (2013)
HD video, 5:55 min

Wat een bijzondere lezing overigens, van Marijn Schenk. Schenk ontwerpt met zijn partners van NEXTarchitects voetgangersbruggen en bruggen voor het fietsverkeer. Bruggen in gebieden waar het nodig is dat de vleermuizen beschermd worden, zoals in het Westland, en bruggen die onderwater mogen komen te staan (zonder dat er bij overstroming takken en ander vuil in blijft hangen). Bruggen die door China worden gekocht, zoals deze voor het Changsha Meixi Lake District. Wat weer bevestigt; geschiedenis is dromen.

Tijdens de opening sprak Marijn Schenk van NEXTarchtitects

Het werk van Sharon Houkema is meer dan dromen over geschiedenis. Het wordt geschiedenis. Het denkt en onthoudt. Aan de hand van de gesprekken ontwikkelt het werk zich verder. Het gaat dus om een levend kunstwerk met een eigen geschiedenis. De ontmoetingen met de bezoekers van het Purmerends Museum, zullen straks deel uitmaken van de herinneringen van het werk. Het Kunstmatige Intelligente Kunst Project is niet doorlopend toegankelijk. Tijdens de duur van de tentoonstelling kan je echter overal waar je toegang tot internet hebt met het kunstwerk chatten. Doe mee! Van iedere chat wordt het kunstwerk slimmer.

 

URL:sharonhoukema.info/spreek/

GEDURENDE DE TENTOONSTELLING
ZAL HET KUNSTWERK
BESCHIKBAAR ZIJN VOOR CHAT

 

 

Marc Nagtzaam werkt sinds begin jaren negentig aan een consistent oeuvre dat bestaat uit reeksen potloodtekeningen van geometrische patronen. Dit werk is te zien in de zaal met de letter- en glasontwerpen van Jack Jongert die onder andere de letters voor de voorraadbussen van Van Nelle maakte. Het werk van Nagtzaam heeft onmiskenbaar modernistische trekken en is soms even monolithisch als het bankje van Mart Stam, leerling van de in Purmerend geboren architect Oudt. Van het bankje staat een maquette op zaal. En hoewel de tekeningen van Nagtzaam een wedstrijdje met de moderne reproductiemethoden aan gaan, zijn ze écht en met de hand gemaakt.

links: Marc Nagtzaam, The Problemof Series, 2013, 59-7×43-3cm
rechts: Marc Magtzaam, BlackKawasaki, 2013, 57-1×42-5cm

 

 

 

 

 

Martijn Engelbregt neemt deel met de ‘Ambulante Medicijnfabriek’, een fabriek in een koffer. Het idee werd ingegeven door het water, de rust en de begroeiing langs het Noordhollandsch kanaal. De Ambulante Medicijnfabriek brengt mensen weer in contact met de in vergetelheid geraakte intuïtie en kennis over de natuur en over de gezonde werking van planten. Het biedt mensen de mogelijkheid om hun gezondheid in hun eigen hand te nemen en in hun directe omgeving naar oplossingen te zoeken. Ambulante Medicijnfabriek is een project van Circus Engelbregt (martijn Engelbregt en Pavel van Houten). De Medicijnfabriek werkt samen met getrainde plantenexperts die workshops geven. Zo kan iedereen leren hoe je planten uit eigen omgeving als medicijn gebruiken kunt

 

 

 

Klik hier voor de Biënnale Folder met informatie over de kunstprojecten.