Marc Nagtzaam,  Zeichnungen / An Index of Notes / Jpeg / Variable dimensions / 2019 – ongoing

Donderdag, 8 oktober 2020

Afgelopen dinsdag ben ik naar Amstelveen gefietst. Tussen enkele regenbuien door. Vertrouwde route, Vondelpark, stukje Amstelveenseweg, dan het pad langs Park Schinkeleiland. Omdat alles nat is zijn de ronde schuren van de rommelaars helderder van kleur dan gebruikelijk. Tweedehands kleding, oude auto’s. uithangborden van vergeten cafés – Joost mag het weten met een portret van de 17^eeeuwse schrijver – scheuren, oude verf en roest. Bij de fietsenmaker ligt een dikke lichtbruine hond met z’n kop naar binnen gericht op de vloer.

Het rode fietspad is nat. Er werken wat mannen in kleine rood-witte wagentjes. Eén van hen hanteert een hoge druk spuit om de spijlen van een brug schoon te maken. Hij stopt heel even met zijn werk als ik langsfiets. Bij het viaduct onder de A10 door blijf ik even staan. Ik kijk naar de vorderingen van het Tripolis-gebouw. Er staan twee grote witte betonnen torens onder enkele kranen. Ik vermoed dat het de liftschachten zijn. Je ziet meteen het probleem van dit nieuwe gebouw. Op de tekeningen komt Tripolis er goed vanaf, maar komt het in werkelijkheid niet weer opnieuw in de schaduw van een constructie te staan? Eerst in de schaduw van het snelwegtalud en de stations, het Metro station en het treinstation Amsterdam Zuid, het snelwegtraject dat van het Olympisch stadion langs de VU loopt…   De liftschachten zij vreselijk hoog. Als er straks een overspanning is gebouwd, is alles, ook als het mogelijk spiegeld, afgedekt.

‘s avonds naar de film. Mooie dronebeelden van een rivierenlandschap in nevels gehuld, zoals dat heet, en hier en daar een sloot met een molen, riet en gras keurig geschoren, recht. De film ‘Een archeologie van het Nederlands Fascisme’ laat het politieke begin van de beweging zien. De film had een aantal aspecten die me goed bevielen, maar er blijven ook enkele prangende vragen.

De film: Aan de hand van de collecties van een drietal verzamelaars van spullen van Nederlandse fascisten, vijf boeken van verschillende aspecten van het verhaal en een grote tekening van een fascist die alle partijen, kopstukken en splinterpartijen op een grote kaart bijeenbracht, wordt het verhaal verteld. Centrale locatie is Lunteren, waar de graftombe van Mussert te vinden is. Ook een tweede vervallen locatie komt in beeld, waar de katholieke priester Wouter Lutkie mensen ontving. De oude Wim Zaal schuift het struikgewas opzij om door een raam in de ruïne naar binnen te gaan. Hij heeft een ster-rol, en is een lichtend moment in de film.
Daar, zegt hij, hing een enorme tekening van Jan Toorop van Mussolini.
Nooit geweten dat Jan Toorop een fascist is, mijmer ik.
Ook Erich Wichman, een tweede kunstenaar, zet zich in voor het nieuwe ideaal.
Een van de verzamelaars heeft zijn werken in de slaapkamer hangen.

En zo ontspint zich het verhaal, langs speldjes en parafernalia met bezems – Nederland schoon – ramshoorns en houten roedes, overgenomen van de Italiaanse fascisten, het paspoort van Mussert (Hoe heeft u dat in bezit gekregen? Nou gewoon, gekregen van iemand die het weg wou gooien, toen ik veertien was.). Tijdschriften, De Hamer, en geluidsopnames.

Het is een historisch film. Er wordt een onderscheidt gemaakt tussen de bewondering voor Mussolini, Wichman, Toorop en aanschuren tegen Duitsland, de NSB. Het wordt duidelijk dat antidemocratische sentimenten niet per definitie samengaan met antisemitisme. Maar duidelijk te onderscheiden zijn ze overigens ook niet, en als je het een bij het ander optelt is het toch moeilijk om te geloven dat degenen die uiteindelijk voor het Zwarte Front kozen, of de NSB ‘onschuldig’ zijn.

De vragen: Ik vind het zelf erg jammer dat de relatie tussen het fascisme en ‘Nederlands Indië’ helemaal niet aan de orde komt. Iemand gebruikt ergens het begrip pindachinees. Op een zeker moment wordt bij de beschrijving van het Nederland waar de fascisten een beroep op doen naar de koloniën verwezen, naar Indië. Meer niet. Toch was dat voor sommigen een argument om fascistisch te zijn, praktisch, idealistisch. Een verlangen naar grootsheid dat goed gecombineerd kon worden met een overzees handelsavontuur. Hat ik graag wat meer uitgewerkt gezien. Jan Toorop en zijn ideeën is denk ik een verhaal apart. Ben ik ook benieuwd naar. Tot slot Rotterdam; Hoe gingen Nederlandse – ik denk dan ook aan Rotterdamse fascisten – om met het bombardement van die stad?

Vandaag spreek ik op mijn alledaagse wandeling met een van de straatvegers. Hij zit in een klein wagentje aan de zijkant van de Vomar. Ik dacht dat dat een vaste plek was voor de vegers, maar hij vertelt dat ze daar vaak hun eten halen, voordat ze op pad gaan. Zij wagentje is stuk, daarom zit hij daar nog en schuilt voor de regen. Hij wacht. En Route 122.

EN ROUTE is een experiment waarin herhaling centraal staat. Het is een onderzoek naar de flexibiliteit van taal en de flexibiliteit van de waarneming. Hoe komen schrijven en (voort)bewegen samen als je steeds dezelfde routes neemt? index