over de opening van Beeldenstorm en Daglicht in Eindhoven & de expositie Monsters van Wasco in WGKunst.

Tijdens de viering van de fusie tussen Beeldenstorm, een werkplaats voor brons gieten en glasblazen in Eindhoven en Daglicht, het grafisch atelier in Eindhoven, spreek ik met twee  kunstenaars:
“Als niet kunstenaar ben je meestal gericht op het eindproduct”, zeg ik: “Het is moeilijk om je voor te stellen wat in een werkplaats gebeurt omdat je zelf niet met het werkproces vertrouwd bent.”
“O, ja? Maar een werkplaats is heel belangrijk, je kunt er experimenteren en deelt informatie met andere kunstenaars”, antwoorden ze in koor.
Ik murmel instemmend: “Dat klopt, als kunstenaar sta je er vaak alleen voor en het kan fijn zijn om van anderen feedback te krijgen.” De kunstenaarshoofden lachen en knikken, terwijl ik naar de tafel met hapjes reik.

Met deze korte receptie-dialoog probeer ik iets te zeggen over het verschil van perspectief tussen kunstenaars en publiek als het over werkplaatsen gaat. Dit verschil is wezenlijk en werkt de werkplaatsen voor kunstenaars soms tegen. Hoewel vrijwel iedere grotere stad in Nederland verschillende werkplaatsen heeft, waar kunstenaars technieken kunnen toepassen waarvoor hun eigen ateliers niet geschikt zijn, is het iedere keer weer een probleem om geldschieters en publiek voor de activiteiten die er plaats vinden te interesseren. Om wat meer inzicht te geven wil ik eerst het perspectief van de kunstenaar benadrukken. Daarna zeg ik wat meer over wat de werkplaats voor de stad en het publiek betekenen kan.

met werk van Wasco op de achtergrond

Experiment
Zoals mijn kunstenaarsvriendinnen al zeiden, voor de kunstenaar is een werkplaats een plek voor experiment. De kunstenaars die tijdens de viering toespraken hielden benadrukten dit aspect. Pieter Keune – die les gaf aan de Rietveld academie en medeoprichter van het tijdschrift Kunstenaarsmaterialen (KM) deed dit als chemicus en wetenschapsfilosoof op zijn eigen manier. Hij begon bij afbeeldingen van kunstenaarsateliers uit de late 16^e eeuw om bij een waarschuwing voor de giftige chemische middelen die kunstenaars tijdens het werk proces gebruikte. Hij toonde onder andere etsen van Stradanus uit het begin van de 17^e eeuw, toen de prent de een functie hat die het midden hield tussen een ‘realistische afbeelding’ en een verbeelding van de paradigma’s van de academische structuur. Wat overigens niet heel erg anders is dan de functie van een hedendaagse foto door een bedrijfsfotograaf.

Daarna sprak Sigrid Calon, een succesvol beeldend kunstenaar die haar carrière onder andere aan haar recidencies bij Grafisch Ateliers te danken heeft. Met een powerpoint-presentatie liet zij zien hoe belangrijk de lange perioden waren waarin zij op verschillende ateliers met materialen experimenteerde. Zij ontwikkelde een eigen beeldtaal gebaseerd op het principe van borduren. Dat wil zeggen het verbinden van twee punten op een grid. Borduren en drukken kunnen vervolgens in overeenstemming zijn met oog op het raster. Calon maakte van dit eenvoudige schema gebruik voor haar levendige en succesvolle kleurexperimenten.

Eindproduct
Als Calon spreekt ben je als toeschouwer helemaal tevreden. Want, hoewel zij over het werkproces praat krijg je tegelijkertijd het eindproduct te zien. Niet alleen foto’s van grote ruimtelijke installaties (die eigenlijk ook het gebied van de interieurinrichting bestrijken), maar ook haar ontwerpen voor Swatch horloges en winkelinterieurs. Maar het blijft ongrijpbaar welke rol de werkvoortgang en werkplaats met haar machines en experts in deze ontwikkeling speelt. Want de werkelijke rode lijn is niet welke machine of materiaal zij kiest, maar de manier waarop zij haar werkconcept ontwikkelt. Of, hoe maar vooral waarom zij specifieke werktechnieken kiest en gebruikt. De werkplaats is onontbeerlijk, want wat zij weten wil is moeilijk te ontdekken bij een commerciële drukkerij of fabriek, maar zodra ze dit wel weet, kan het overal – zij het niet door iedereen – worden uitgevoerd.

Voorbeeld van wat ik bedoel is de risoprint, een druktechniek die trending is, en waarvoor de Jan van Eyck Academie in Maastricht een nieuw apparaat heeft aangeschaft. Het is een snelle vorm van zeefdrukken die bij het juiste gebruik een ambachtelijk tintje heeft en bovendien duurzaam is. Pieter Keune sprak over het gif dat bij het maken van etsen werd gebruikt, ook bij de veel jongere zeefdruk techniek kwamen nogal wat vluchtige stoffen van pas. Nu kunnen  computergestuurd de mooiste meer kleurendrukken ontstaan. Calon produceerde op de Jan van Eyck Academie een sleutelwerk, haar eerste boek waarin zij de samenhang tussen drukken en borduren tot in de finesse uitwerkte. Ook bij andere kunstenaars is de risoprint populair, zoals bij kunstenaar en striptekenaar Wasco.

Samenwerking
Aan de entree van de tentoonstelling ‘Monsters’ die Wasco (of Henk van der Spoel) op uitnodiging van WGKunst organiseerde hangen 10 ingelijste risoprints, van iedere deelnemer één. Wasco is een striptekenaar met grote interesse voor abstractie. Hij tekent korte verhalen, vaak met een minimum aan tekst en een maximum aan visuele toepassingen en grappen. De risoprint stelt hem in staat posters en tekeningen te maken in een prachtig kleurenspectrum. Want niet alleen zijn spel met de traditionele kaders van het stripverhaal, ook zijn toepassingen van kleur dragen aan de bijzondere uitstraling van zijn werken bij. Naar aanleiding van de succesvolle lancering van zijn ‘Het Tuitel Complex’ nam hij aan een flinke reeks activiteiten deel. Voor deze expositie richtte hij de ruimte in als een kantoor. Daar werkte hij volle week samen met zijn gasten, wat weer een heel ander aspect van het maakproces is.

“Dat heb ik altijd gewild”, zegt Wasco tijdens zijn openingsspeech: “met anderen werken op een kantoor, zoals bij André Franquin de tekenaar van onder andere Gaston Lagaffe annex Guust Flater.” Het luie, sympathieke, creatieve alter-ego van de vlijtige, aangepaste en zakelijke Franquin. Want ook een kantoor kan een werkplek zijn, en ik herinner me hoe ik als kind van hield van kantoorinterieurs, vooral als het buiten regent.

Vervolgens tekenden de kunstenaars een week lang monsters. Monsters zoals die van Goya, die op het eerste blad van Los Caprichos een zelfportret tekent, slapend, vanaf de rug gezien terwijl boven zijn hoofd de griezels uit zijn dromen verschijnen – The sleep of Reason produces Monsters. Maar ook monsters van onder het bed. Eén van de kunstenaars tekent een jongentje dat in zijn jongenskamer op z’n bed staat te springen:
“Mammaaaa, waar is m’n monster?”
“Kijk, ‘ns onder je bed.”

Monsters
Uit beschrijvingen van Wasco en Calon blijkt hoe zeer je als publiek het eindproduct nodig hebt om je een beeld te vormen. Het werkproces maakt wellicht nieuwsgierig – het is aantrekkelijk om Wasco, Jeroen Funke, Merel Barends of zoals in Beeldenstorm Sigrid Calon aan het werk te zien – maar alleen als dit in het teken van hun werk staat. De werkprocessen zelf en de technieken, zeggen eigenlijk niets. Er zijn er immers zoveel. Naast Risoprint, het etsen en lithograferen, technieken waarmee je prenten maakt, maar ook boeken worden gedrukt. Naast brons gieten in het zand staat cire perdue, en technieken die in de scheepsbouw worden toegepast (een reden waarom in Moskou een aantal reuzengrote bronzen beelden staan). Glas, kunststof, klei: je kan er veel moois en lelijks mee doen. Toch zijn de kunstenaarswerkplaatsen nodig. Dat het werk van de kunstenaar voorop gaat, wil niet zeggen dat spelen met apparaten en technieken onnodig is.

Spelen met apparaten en technieken, dat is wat kunstenaars doen, en soms zal uit dat spel bijzondere kunst ontstaan. Tekeningen en stripverhalen zoals die tijdens de werkweek van Wasco en consorten ontstonden, maar ook prenten, schalen, sculpturen die de kunstenaar niet op zijn of haar atelier kon maken, die niet elders in opdracht zijn ontstaan.

Monsters │Wasco & Anne Staal, Dace Sietina, Jeroen Funke, Merel Barends, Rene Windig, Peter de Wit, Eliane Gerrits, Lea Schafer, Tommy A  │WGKunst │15.04-30.04.2017
Presentatie Tijdschrift Monsters │30.04.2017
Opening het ‘nieuwe’ Beeldenstorm │Fusie met Daglicht in Eindhoven │13.04.2016

De nieuwe ruimte van Daglicht bij Beeldenstorm