Prologue : Squat/Anti-Squat (2016)
Dit soort gebouwen, wat je hier ziet, je weet of ooit nog gebouwd zullen worden. Dan moet je wel een heel bezielde projectontwikkelaar hebben.
Lucien Lafour
Terwijl ik besluit om naar het Stedelijk Museum te gaan om het werk Prologue : Squat/Anti-Squat (2016) van Wendelien van Oldenborgh nog een keer te bekijken, het wordt getoond in het kader van de presentatie The The Presence of Absence, vindt op de radio een gesprek plaats tussen een VVD-kamerlid en een kraker. VVD en CDA willen de krakerswet weer aanscherpen. Een wet die snellere ontruimingen zonder tussenkomst van de rechter mogelijk moet maken, wordt binnenkort in de Tweede Kamer behandeld. Tekenend voor deze tijd, evenals het argument waarmee het kamerlid de wet verdedigt; Hij stelt kraken gelijk aan stelen en verwijst daarbij naar een incident waarbij ooit, in Amsterdam Oost, een woning werd gekraakt terwijl de bewoner nog aanwezig was. Ik herinner me dit incident, maar kan zoiets voldoende zijn om een wet te veranderen?
Hoe dan ook: Tegen de achtergrond van de krakerswet kijk ik naar het werk van Van Oldenborgh. Het begint met aandacht voor een stuk geschiedenis. Een actie van een groep Caribisch-Nederlandse activisten die tussen 1974 en 1976 meer dan honderd (Bijlmer)flats kraakten. Dit was een van de vroegste uitingen van Surinaams activisme, wat niet bij iedereen bekend is. [1] Vervolgens maakt van Oldenborgh een stap naar het nu. Ze nodigt naast de activisten van het eerste uur, eigentijdse activisten uit, krakers, mensen van de Univeristy of Colours, mensen die de acties van We are Here, en enkele mensen die betrokken waren bij het bouwen van Tripolis. Ze spreken in een van de drie gebouwen van Aldo van Eyck over huizen, kraken en racisme
De manier waarop het gesprek gefilmd wordt en gemonteerd is, is typerend voor het werk van Van Oldenborgh. Eerst kijken de gasten samen naar een documentaire over de geschiedenis van het kraken van de Bijlmerflats. Dan spreken zij over activisme toen en nu, over de Tripolis-gebouwen, over hun geschiedenis, hun architectuur en hun architect. Alles is zo gemonteerd dat er een mooi, nieuw, suggestief verhaal ontstaat. Een werveling van verhalen en geschiedenissen, die verbanden doet vermoeden. Het gaat om samenhangen die je zou missen als je de verhalen uitsluitend chronologisch zou laten passeren. Wat blijft is een spiraal, als een rotolief van Duchamp en Man Ray, gemixt en toch aaneensluitend over idealisme, geschiedenis, mislukkingen, pogingen en geslaagde handelingen en plannen.
Mijn vader vertelde altijd dat de kunstenaar Jaap Hilenius het kleurenschema voor de raamkozijnen had ontwikkeld,
zegt Gina Lafour, studente en activiste, dochter van architect Lucien Lafour, die ooit met Aldo van Eyck samenwerkte en prachtige sociale woningbouw heeft gecreëerd in Nederland, maar ook in Suriname.
Ik dacht als ik in Nederland bij sociale woningbouw betrokken ben, waarom zou ik dat niet in Suriname doen?
zegt haar vader.
Bij een kort onderzoekje op internet kom ik de naam van de architect onder andere tegen op een pagina met prefab-woningen. [2] De opmerking van de dochter herken ik. Ik ben in Amsterdam Zuid geboren en ook mijn vader wees me op de kleuren van Jaap Hillenius en de sociale doelstellingen van Aldo van Eyck.
Abel Blom, die ook met Van Eyck heeft samengewerkt, kijkt liefdevol naar de details van het gebouw.
Die trapopgang is prachtig. Het is bedoeld als een verbindend element en het verbindt. Bovendien kijk naar het hout en de details hoe zorgvuldig alles is afgewerkt.
Hij streelt een gekleurd mozaiek dat in een van de pilaren is aangebracht.
Een man van de kraakbeweging. De jonge Gina Lafour en de ervaring activiste Helen Felter spreken over discriminatie en racisme:
Het is toch wonderlijk dat we destijds met dezelfde dingen bezig waren”, zegt Felter, “En er eigenlijk niets verandert is. Mensen spreken nog steeds over discriminatie, terwijl het over racisme gaat, wat toch echt iets anders is. Het is een systeem.
Het is een ideologie,
vult Quinsy Gario buiten beeld aan.
En zo worden verschillende visie en ervaringen aan elkaar geregen. Met op de achtergrond het gegeven dat We Are Here, een groep uitgeprocedeerde asielzoekers die al jaren door Amsterdam zwerven en voortdurend voor langere of kortere tijd in panden worden geplaatst, ook een tijd in Tripolis huiste. Zij horen tot de mensen van het incident waar het VVD-kamerlid in de introductie over sprak.
En ook hun verblijf in Tripolis was slechts tijdelijk. De gebouwen zijn inmiddels gekocht door een project ontwikkelaar, Flow, die het Architectenbureau van Winy Maas, MVRDV, opdroeg een ontwerp te maken voor een nieuw gebouw dat het terrein van Tripolis ontsluiten zou. Na onderhandelingen met de erven Van Eyck. is het gebouw ontmanteld en gerenoveerd, en wordt inmiddels gewerkt aan een enorme glanzende zilveren flatsgebouw aan de A10, tegenover de schoen van die ooit van de ING was. De liftschachten staan er inmiddels en geven een indicatie van de hoogte van het ding.
Die laatste geschiedenis hoort niet expliciet bij het werk van Van Oldenborgh, maar al met al geven de fragmenten aan, de aanscherping van de kraakwet, de export van de booming bussines van de antikraak bedrijven, de bouw van een glimmend ding, dat een entree voor de Zuid-as aan de A10 moet worden, dat sociale doestellingen alleen nog kunnen en mogen, als ze zakelijk succesvol zijn. Gemeenschappelijk idealen zijn in ieder geval niet meer onderbouwd door de gemeenschappelijke sociale doelen, waar Helen Felter in de film over spreekt.
Maar, ik denk dat ik me bij zo’n uitspraak iets te veel mee laat voeren door mijn eigen mysantropie. Het beeld dat de film van Van Oldenborgh oplevert is veel positiever, of neutraler desnoods. Bestaat uit het prachtige gebouw – met de filmopnames blijft in ieder geval dit beeld in takt – en een los vaste groep mensen, die de geschiedenis maakt uit een veelheid van ervaringen, meningen, kennis, informatie, uitspraken en wensen. Het is de openheid die bepalend is. Een openheid die ruimte biedt aan nieuwe kunstenaars en activisten. Die hoop geeft voor de toekomst.
[1]
Voor meer informatie: de webpagina van Van Oldenburgh van het Stedelijk Museum, onderdeel van webinformatie die een catalogus vervangt.
En er werd in 2017 een mooie VPRO radio-documentaire over gemaakt.
[2] http://www.cbs-prefabhousing.com/web/index.php/projecten/sekrepatu-kontren-kwatta
