Gisteravond werk van Newell Harry gefotografeerd bij Museum van Loon, THE NATIVES ARE RESTLESS. Vanochtend nog een keer bij daglicht. Ik wil namelijk graag aandacht besteden aan deze tentoonstelling. Aan Suspended Histories nemen namelijk 11 goede kunstenaars deel. Ook het onderwerp is interessant. Ik bekijk het werk; Verdiep me in de kunstenaars; Bekijk op de website van de stichting Framer Framed de filmpjes over het symposium waarmee de tentoonstelling openende, maar helaas vond ik de tentoonstelling zelf niet helemaal geslaagd.

Misschien begint het concept van een expositie op een al als tentoonstelling ingerichte locatie een beetje uitgewerkt te raken. Er is inmiddels al heel wat kunst op bijzondere plekken te zien geweest en kunstwerken zijn al vele malen op vele manieren aan de daar aanwezige collecties gekoppeld en gerelateerd. Je moet als kunstenaar en curator dus echt je best doen om er nog iets van te maken. Maar misschien ligt het ook aan het onderwerp dat de tentoonstelling niet helemaal slaagt. In Supended Histories geven de 11 kunstenaars een persoonlijke visie op een (koloniale) geschiedenis. Zij zetten zich met hun werk met de koloniale geschiedenis uiteen, en hoe belangrijk en interessant het onderwerp ook is, ook dat is de afgelopen jaren tamelijk vaak gedaan.

Te beweren dat er voldoende kunst is gemaakt waarbij gereflecteerd wordt op de beelden, de voorwerpen, de verhalen, de reizen, op slavernij en machtsoverwicht zou een gotspe zijn. De geschiedenissen van macht en machtsoverwicht, van slavernij en economie kunnen niet vaak genoeg vertelt worden. Nieuwe inzichten zijn van groot belang, maar het lijkt alsof deze maar zelden door beeldend kunstenaars geformuleerd worden. Om kort te gaan, ik heb met plezier laten verassen door het werk van de kunstenaars wiens werk ik nog niet kende. De nootmuskaatman ‘Imago Mundi’ van Rubiati Puspitasari is verbazingwekkend; Ook het  werk van Arahmiani (beide komen uit Indonesië) is sterk. Zij verving bij de historische portretten van echtparen in het Museum het portret van de vrouw door een foto van haarzelf in Indonesische kleding. Zo levert ze een zeer direct commentaar op de positie van vrouwelijke slaven in de koloniale tijd. Het zelfde geldt voor het werk van Newell Harrry uit Australië. De neon-tekst op de façade van Museumgebouw ‘The Natives are Restless’ is eenvoudig maar werkt.

De HD installatie van Fiona Tan valt tegen. Zij koos een kamer van het museum als uitgangspunt die behangen is met een mooie zeventiende eeuwse stof. De wanden kunnen openklappen, daarachter bevinden zich kasten en in zo’n kast hangt het projectie scherm. Nellie (Cornelia) van Rijn, de illegale dochter van Rembrandt, snelt door het beeld. Schrijft aan een schrijftafeltje en zijgt in elkaar. Ze draagt een jurkje van precies dezelfde stof als het behang. Alles perfect, de verlichting, de details, maar het gaat eigenlijk nergens meer over. Het is nogal kitscherig. Zoals het meisje van de parel oorbel en Erwin Olaf kitsch zijn. Op een soortgelijke manier stoor ik me aan het werk van Lisa Reihana uit Nieuw Zeeland. Zij toont een film over de Maori van Nieuw Zeeland gebaseerd op historische afbeeldingen. Deze laat deze tot leven komen. In een plat vlak worden de tekeningen naast elkaar geplaats en een voor een worden hun plaatsen ingenomen door dansers en acteurs. Het ligt voor de hand dat Reihana de clichés benadrukt om mensen op de historische vertekeningen te wijzen, maar ik denk met tegengesteld resultaat. Het cliché wordt niet kleiner maar groter.

Dat van die clichés komt bij kunst over de koloniale geschiedenis wel vaker voor. Melle Jaarsma om nog maar iemand uit de tentoonstelling te noemen, werkt bijna uitsluitend met clichés. Ze implementeert dwaze Tiroler-pakjes in Indonesië en omgekeerd. Ni Hai Feng doet iets dergelijks maar dan conceptueel, als hij authentieke historische objecten door replica’s made in China introduceert. Hoewel hun inzet serieus is, is het niet helemaal duidelijk of hun aanpak ook werkelijk tot nieuwe beelden of inzichten leidt. Je moet wel heel erg ignorant zijn, als je nog nooit hebt nagedacht over de handel tussen China en Nederland; – wel heel erg van poppenkast houden om in de kleren die vele Nederlanders op oktoberfeesten plegen te dragen in een Indonesische tuin bij een landhuis thee te drinken. En welke boodschap ontleen je aan een dergelijke daad?

Maar ik besluit met een werk dat ik fantastisch vond, namelijk de installatie het ‘Achtste Hoofdstuk‘ van Tiong Ang. Een sterk en mysterieus werk, dat uit onderdelen bestaat die velen zullen kennen. Op twee grote rollen fotopapier die links en recht van de projectieschermen van het plafond naar beneden hangen, zijn verbrandde stukken papier en perkament te zien: resten uit het VOC archief. De videofilm bestaat uit fragmenten van de film ‘Max Havelaar’ van Fonds Rademakers uit 1976, namelijk beelden van de toespraak aan de hoofden van Lebak. Deze beelden worden afgewisseld met voordrachten van Peter Faber, die destijds de rol van Max Havelaar speelde. Onopgesmukt en jaren ouder doet hij de toespraak opnieuw, deels in Nederlands, deels in Indonesisch. Een precieze beschrijving van alles wat je ziet, is eigenlijk het enige dat mogelijk is. Deze vermenging van beelden, tijden en geschiedenissen, die soms parallel lopen, soms contrasteren is spannend en komt aan de verwarrende hedendaagse visie op de koloniale geschiedenis tegemoet. Natuurlijk roept het werk ook vragen op. Zou iemand die niets over de geschiedenis van Nederland en Indonesië weet, Mulatuli niet kent, nog nooit van Peter Faber of de film Max Havelaar gehoord heeft even enthousiast zijn? Maar deze vraag, die eigenlijk een vraag is naar de verhouding tussen specifieke en persoonlijke kennis en ervaringen en algemene kennis, kan ook anders worden gesteld? Moet kunst wel altijd algemeen zijn. Is het niet veel interessanter en oprechter als je het lef hebt om aan de ervaringen van een kleine groep te refereren?

Suspended histories│curator Thomas Berghuis │ 5.10.13 – 20.1.2014│ Museum van Loon Amsterdam
Suspended histories│  symposium│  Framer Framed