Het is erg warm als ik in het Allard Pierson Museum in Amsterdam wacht tot de performance-tour Cast Witnesses van de Belgische kunstenaar Sarah van Lamsweerde zal beginnen. Een klein gezelschap staat bij de balie van het museum voor archeologie. Het museum is gevestigd in het gebouw waar ooit de Nederlandse Bank gevestigd was. Beneden in de kelder bevindt zich nog de enorme kluis – er liggen nu collectieonderdelen opgeslagen. Straks zullen we naar boven gaan, waar op zolder de collectie gipsen beelden wordt bewaard. Toen ik deze beelden voor de allereerste keer zag was ik overweldigd, door het formaat en de onderwerpen die zij uitbeelden. Inmiddels wordt er vrij regelmatig aandacht aan besteed. Toch is de aanleiding weer bijzonder. Van Lamsweerde gebruikt de objecten voor een onderzoek naar tastzin.

Woorden en dingen
Voordat ik verder ga met een beschrijving van de performance, eerst een klein beetje uitgebreider over haar oeuvre: Van Lamsweerde is een kunstenaar van een bijzonder statuur. Ik denk dat ik haar werk voor de eerste keer zag tijdens de expositie Father, can’t you see I’m burning in de Appel in Amsterdam. Op deze tentoonstelling waarmee de curatorenopleiding van 2014 besloot, toonde zij de installatie / performance – Tell/Sell, a common story. Tijdens de performance werden woorden per opbod verkocht, waardoor het publiek een doorslaggevende rol speelde in de vertelling die zou volgen.

De tweede keer ging ik expliciet naar een voorstelling toe: Paper is a leaf that will destroy us in its fall. Mijn aandacht voor dit stuk werd getrokken door het object waarmee de performance op gang kwam. Van Lamsweerde had een spreekwoordenkoord van  de Lega uit de omgeving van Kivu in D.R.Congo als uitgangspunt genomen dat deel uit maakt van de collectie van het Koninklijk Museum voor Midden Afrika in Tervuren. Het gaat om een koord van raffia waaraan verschillende kleine objecten hangen die voor een spreekwoord staan. De titel van de performance is daar een voorbeeld van. Ik was gefascineerd door haar aanpak. Voordat het project begon had zij in België een oproep gedaan aan mensen uit Kongo die in België woonden met de vraag of zij het object en de bijbehorende spreekwoorden kenden. Er regeerden zo’n 50 mensen en voorafgaand aan de voorstelling werd de film van deze ontmoeting getoond.

Maar, hoewel ik met graag door de context van het koloniale museum liet afleiden, was het Van Lamsweerde niet om exotica of antropologie te doen. Evenals in andere voorstellingen was het experiment met verhaalvormen de crux. Gestimuleerd door de spannende verhouding tussen dingen (concrete gegevens, concrete tekens) en hun betekenis (het woord) die in een theatrale setting gebruikt kunnen worden, zoekt zij naar nieuwe verhaalvormen al dan niet in samenwerking met publiek. In de voorstelling Paper is a leaf die zij samen met Esther Mugambi en Alex Zakkas maakte, knipte ze verhalen uiteen, waarna voorwerpen overbleven die in wisselende volgorde de narratieve semantiek bepaalden.

Gips op zolder
In de voorstelling Cast Witnesses vormen de gipsen afgietsels van Griekse en Romeinse beelden de aanleiding voor het narratief. Een verhaal dat niet aan de hand van woorden, maar via de tastzin wordt bepaald. Het experiment was voor mij om verschillende redenen prikkelend en interessant. Ten eerste omdat ik tijdens de expositie Thinking Sense al iets zinvols over beeldende kunst en tastzin had willen zeggen. (Een poging waarin ik mijn inziens maar gedeeltelijk was geslaagd, maar de expositie was een goed begin.) Ten tweede omdat ik zoveel van de achterkant van musea hou.

Cast Witnesses was een verrassing. Als museumfreak had ik verwacht dat de historische en metaforische betekenis van de beelden een rol zou spelen, maar dit was niet het geval. Tastzin in de meest rudimentaire betekenis van het woord stond centraal. We kregen allemaal van die zachte witte handschoenen aan. Daarmee begon een tocht door het museum die vooral was gericht op het hernemen van een situatie, op een reconstructie van wat de beelden mogelijk waren geweest. Soms hanteerde Van Lamsweerde intuïtieve methoden, soms werd de wetenschap erbij gehaald. Uiteindelijk speelden de missende ledematen en lichaamsdelen een cruciale rol in dat verhaal.

Ik kan de tocht door het museum niet verder beschrijven zonder een deel te verklappen. Dat zou zonde zijn, want het is juist leuk en bijzonder om het allemaal zelf te beleven en mee te maken. Wat niet wil zeggen dat ik niet tot een conclusie zou kunnen komen. Ik heb tijdens de voorstelling veel plezier beleefd en een aantal nieuwe dingen gezien. Het ging daarbij om details van de beelden. Daarnaast doe je interessante kennis op over de basisstructuur.

Geen drama, wel inzicht
In haar performances tast Van Lamsweerde de mogelijkheden van narratieve structuren af. Vanwege die interesse in de fundamenten van kunst en taal maakt ze een soort minimal art, maar dan anders. Je voelt je misschien wel eens besmuikt omdat je niet tot de kern van haar werk komt als je niet deelneemt – ik vind het vaak naar om daadwerkelijk iets vast te moeten houden of iets te moeten doen – maar de grensbepaling van haar werk compenseert dat en maakt het interessant. Van Lamsweerde komt in haar stukken doeltreffend tot fundamentele conclusies, over woorden en dingen, maar ook over hoe je de oorspronkelijke situatie van een gipsen beeld aan de hand van fysieke ingrepen herstellen kan. Ze maakt geen theater, er is geen sprake van drama, maar van een vorm van kunst die tot nieuwe inzichten leidt.

Cast Witnesses │CONCEPT AND DEVELOPMENT Sarah van Lamsweerde  │PERFORMANCE
Emma I. Panza, Michiel Reynaert │LOCATIE Allard Pierson Museum Amsterdam

Er komen nog vier voorstellingen, 2x op 10 juni en 2x op 24 juni. Aanmelden is noodzakelijk.
De voorstelling was eerder te zien in Leuven.