Een prachtige nazomerdag begin september. Het is eigenlijk warm, hoewel de zon niet altijd doorkomt en de lucht vochtig en nevelig blijft. Sommige bladeren kleuren al. Voorzichtig. Want de afgelopen weken waren bijzonder regenachtig waardoor het volle groene blad alleen aan de buitenste randen en bij de nerven roestbruin kleurt. Vooral wanneer ergens in de nabijheid roze, rode, paarse of lila bloemen bloeien lijkt het alsof de wereld zachtjes gloeit. Op het Museumplein waar dat tamelijk merkwaardige cyclaam-roze straatmeubilair staat, wordt je blik over het water van het fonteintje naar de blokletters AMSTERDAM en het Rijksmuseum gezogen; Een zacht en stil glijden over het gladde water met de betonnen rand in de richting van de overvolle purperen lucht – vol lantaarnpalen, manden met bloemen, reclameborden, strepen, details, details – en het roestbruin van het bakstenen museumgebouw. Er staat een kluitje hobbyschilders aan de rand van de waterbak. Eén van hen schildert de letters AMSTERDAM in perspectief. Het is wereldschilderdag of iets dergelijks. Iedereen had een ezeltje gekregen.

Kleurverhouding IX, 2014

Van kleur naar Peter Struycken is maar een kleine stap. Struycken = kleur. Dat wordt ik opnieuw gewaar als ik Andriesse Eyck Galerie binnen ga (voorheen galerie De Expeditie), waar RGB EXIT te zien is, een nieuwe reeks werken van Struycken. Op papier was het me eigenlijk niet opgevallen, in werkelijkheid daarentegen meteen: Deze reeks werken is met de hand geschilderd, voor het eerst sinds 50 jaar! Ik sta in de galerie tegenover twee werken met veel zwart – al het werk dat in deze tentoonstelling hangt komt in paren – en ik moet een paar stappen opzij doen, zodat ik het zwart goed kan zien. Het werk hangt namelijk in het smalle gedeelte van de galerie en het licht veroorzaakt glimmers en maakt de verfstrepen zichtbaar. De werken zijn prachtig: Zwart en een vreemde kleur blauw, en grijs, en hele lichtte vlakken – Wit? Als ik twijfel Bij het beschrijven van de kleuren op de doeken heeft dat in ieder geval twee oorzaken (wellicht ook meer). Soms weet ik niet precies hoe ik een kleur moet benoemen – een probleem van de taal, welke naam hoort erbij. En, bij zoveel kleur als hier werkt het visuele geheugen niet optimaal. Hoe onthoudt je een kleur? Waren de lichte vlakken nou werkelijk wit, of beige of grijs, of een andere fijne mix? Het contrast kan ik enigszins onthouden, de precieze kleuren niet.

Omdat ik niet kom om werk te kopen, kijk ik om me heen. Op de schappen onder de balie staat tussen de catalogi van Struycken een boekje dat ik niet ken. Het bevat een aantal vertalingen van de classicus Rein Ferwerda van teksten over kleur, Aristoteles incluis. Verder is een essay van Struycken in het boekje opgenomen. Ik schaf het boekje aan, nieuwsgierig naar de relatie tussen de opvatting van kleur in de klassieken en nu. Maar vooral omdat ik het leuk vindt om meer te weten te komen over de gedachtenopbouw van Struycken. Vanaf het prille begin denkt hij na over kleur. Hij doet een onderzoek. Geen enkele theorie is zo omvattend dat zij alle aspecten van kleur, kleurbeleving, de relatie tussen vorm en kleur, tussen kleur en beweging, tussen kleur en licht, kleur en kleur afdoende beschrijft. Daarom blijft de kunstenaar bezig. Ook in deze nieuwste reeks. Ik vind het niet makkelijk om alle teksten in het boekje in me op te nemen. De gedachtegang van de klassieken is me vreemd. En evenals bij het lezen over gele, zwarte en geelgroene gal in beschrijvingen over de toestanden van de ziel – de manier waarop de gal de vier stemmingen, cholerisch, melancholisch, sanguinisch en flegmatisch beïnvloedt – haak ik soms af. Hoewel ik plezier heb in de resten oude kennis die ik soms bij anderen gewaar wordt: Dat er maar drie echte kleuren zijn zwart, wit en rood hoorde ik laatst iemand zeggen. En nu weet ik waar die opmerking vandaan komt. Maar, het is waarschijnlijk niet zo belangrijk om de teksten in het Artistoteles-boekje volledig te snappen: De intentie is duidelijk. Het onderzoek naar kleur is nooit af. Zeker niet wanneer je er de manier bij betrekt waarop mensen kleuren waarnemen. Een proces dat biologisch én cultureel is bepaald, zonder dat de verhouding van deze invloeden helemaal helder is.

Hoe complex het zien van kleuren is in verhouding tot die van vormen (en contrasten) blijkt uit de beschrijving van de regels die Struycken formuleerde om tot ‘RGB exit’ te komen. Zij betreffen: het formaat van de werken (twee doeken van 60 x 60 cm.); de vlakverdeling op de doeken (36 vierkanten tegenover 25 vierkanten); de volgorde van de vlakken (een aan regels gebonden patroon en willekeur); de manier waarop de verf is opgebracht; de aard van de kleur, bepaald door de toon, de helderheid en de verzadiging; en de plaatsing van de kleuren. Degene die precies wil weten hoe het zit zal de tekst van Struycken zelf moeten lezen. Tot slot echter wel de vraag waarom het werk van Struycken mij zo mateloos boeit. Ik denk vanwege die complexiteit, vanwege zijn niet aflatende nieuwsgierigheid. Sommigen vinden het werk van Struycken koud en gevoelloos. Ik kan dat niet zo zien. Ik vind het van lef getuigen om zo intensief met kleur bezig te zijn. Struycken is niet ‘koud’, maar ‘warm’, vol lust om te experimenteren, enthousiast. Zo ontstaan steeds nieuwe reeksen werken.

Als ik even de galerie verlaat om geld voor het boekje te pinnen, merk ik hoe de indrukken van de tentoonstelling mijn stemming bepalen. Ik wordt er vrolijk van, van die complexe speelsheid. Die wisselende samenstellingen van kleur. Die oneindige hoeveelheid aan nuances die de kunstenaar voor even wist te temmen. Ook het gegeven dat de werken met de hand geschilderd zijn telt mee. Niet, omdat zijn hand meer genialiteit bevat dan, zijn kop. Wel, omdat de nuances van een oppervlak levendiger zijn nu ze geschilderd werden. Ik denk aan het zwart van Manet, het rood van Barnet Newman: Wie wil niet in kleur verdrinken?

P.Struycken│ RGB EXIT │ 6.9 – 18.10.14 │Andriesse Eyck Galery Amsterdam
Aristoteles over kleuren │ Rein Ferwerda, P.Struycken│ 2001 │Damon