Ik had Raul Balai al eerder kort ontmoet in de gangen van het gebouw van ‘Ons Suriname’ waar hij een expositie had vormgegeven die was samengesteld door ‘The Black Archives’, en dacht onmiddellijk: Deze man maakt volgens mij bijzonder nieuw werk. Daarom was ik verheugd toen ik zag dat hij de curator was van een nieuwe tentoonstelling in CBK-Zuid-Oost. “Mental!” – met een uitroepteken erachter – De expositie stelt niet teleur.

Bij binnenkomst zie ik naast een tekstwand met uitleg van de tentoonstelling, een groene wand, met lijntekeningen van gezichten en een batterij schermen. Het is een werk van Jesper Buursink. ‘HipHop Heads’ bestaat uit getekende portretten en radiodocumentaires en reportages.

Je zou het wellicht niet meteen als een K-unstproject herkennen, en daarmee zet dit werk de toon voor de rest van de expositie: Alle werken die hier te zien zijn vallen onder de noemer kunst, maar het is belangrijk om bij het bekijken van de werken open te staan voor een nieuwe visie of nieuwe mix. Er zijn, en dat blijkt ook uit het werk van Buursink, veel werken te zien waarmee de kunstenaars de muren die het dominante narratief over kunst afrasteren en beschermen, negeren en of doorbreken.

De werken die vervolgens te zien zijn, zijn heel levendig en eigen. Ze prikkelen visueel en auditief, soms met muziek, soms met geschreven tekst. Balai zelf benadrukte in enkele gesprekken dat hij blij was, dat naast een aantal radicale en woedende werken, ook heel poëtische en reflecterende werken staan. En dat klopt, als je de tijd neemt om de expositie te bekijken zijn er beelden en geluidsfragmenten die je bij blijven en aan het hart gaan. De aanpak is prikkelend voor een nieuw en waarschijnlijk ook jong publiek, zoals de twee meiden die binnenlopen. Ze gaan meteen naar de muur van Buursink toe en zetten de koptelefoons op. “Oh kijk, dat is bij ons naast!”, en “zie je dat? Daar ben ik bij geweest.”

Jesper Buursink, Hiphop Heads, 2019

Mental!’ is een tentoonstelling waarmee Balai een uitspraak doet over ‘mental slavery’, een begrip dat een belangrijke rol speelt in de strijd die gekleurde mensen voeren om hun eigen identiteit en cultuur te kunnen beleven en te tonen.

“We are going to emancipate ourselves from mental slavery because whilst others might free the body, none but ourselves can free the mind.”
Citeert Balai,  Marcus Garvey:
“Mind is your only ruler, sovereign. The man who is not able to develop and use his mind is bound to be the slave of the other man who uses his mind.”
Garvey is een op Jamaica geboren politiek-leider, ondernemer, spreker en Pan-Africanist. (1938). Hij is een van de vele gekleurde denkers en revolutionairen, die ondanks hun historische belang, lange tijd alleen onder ‘gelijkgezinden’ bekend was, maar nu mondjesmaat bekendheid krijgen in de dominante westerse geschiedenis.

Balai voegt de daad bij het woord als hij in Mental! werk van een stuk of tien kunstenaars toont. Deze formulering is wat krom, maar de kunstenaars die hij toont werken vaak samen en in het vermelde aantal zijn niet alle muzikanten en samenwerkingspartners genoemd. Het werk dat te zien is raakt aan hiphop, raakt aan mode, uitgangsleven en rollenspel, maar in de context van deze tentoonstelling is het kunst: Je wordt gewezen aan het elan en de inspanning van de makers die koste wat kost hun stem willen laten horen. Ik zal enkele beschrijvingen geven, maar hoop dat wie tijd heeft het werk zelf gaat zien.

Laat ik beginnen bij ‘She is the Universe’ van AiRich, een triptiek die de kunstenaar maakte samen met de Amerikaanse kunstenaar Dogon Kriga:  hold me tight, eye-travel, I Need Space. Een pakkende collage waarop in tekst en beeld een saga wordt verteld over de zoektocht naar een eigen cultuur. Zoals in veel Caraïbische teksten speelt de gedachte aan een verloren gegaan, groot Afrika op de achtergrond een rol. Teksten zoals bijvoorbeeld geformuleerd door  Édouard Glissant’. Het moet een vreemd idee zijn dat je familie overal vandaan kan komen, ooit in de buik van een schip, in het donker naar een andere plek werd gebracht om daar gedwongen anoniem opnieuw te beginnen. Toch waren zij ooit ‘ergens’ geworteld. Het is een verhaal van heimwee, maar zwarter:  Concreet is er weinig om op terug te kijken. Alles moet in zijn algemeenheid worden gereconstrueerd. Dit geeft aan hoe belangrijk geschiedenis is voor mensen van kleur: In allerlei vormen moet het concrete verhaal verteld worden. Daarom zijn de Black-Archives ook van zo’n groot belang. Voor de duidelijkheid, je kunt het werk van AiRich en Dogon Kriga ook heel persoonlijk duiden. 

Wat bescheidener, omdat het op een monitor te zien is die vrij laag op een sokkel staat, is het werk van Sarah Blokland. ‘Reproduction of the Family’ deel 3, ‘Butterflys don´t exist’. Het is jammer dat je moet duiken om de video goed te zien, want dit familieonderzoek is een belangrijke aanvulling op het andere werk, dat meer op maatschappelijke situaties gericht is.

AiRich & Dogon Krigam, She is the Universe, 2019

AiRich & Dogon Krigam, She is the Universe, 2019

Monika Dahlberg, Gatekeepers 2018

Ik heb lang gekeken naar de film van Brian Elstak op de muziek van rap-band ‘Zwart Licht * Gunshot’ 2019. Op hun grimmige maatschappij betrokken teksten maakte Elstak een indrukwekkende, persoonlijke film. Bekende en onbekende beelden worden aaneengeregen. Zwarte helden, die ook zwarte duivels zijn. Zo gemaakt, of zo geworden? Het gevoel aan die maalstroom van verwachtingen te willen ontsnappen. Ik denk dat het Elstak is gelukt.

Brian Elstak heeft inmiddels een bloeiende praktijk gecreëerd. Hij maakt tekeningen in kinderboeken en illustreert in opdracht. Uit de bijdrage aan ‘Mental!’ blijkt dat hij zich ook persoonlijk sterk ontwikkeld heeft.

Brien Elstak, Zwart Licht * Gunshots 2019

Om het werk van het duo LIONSTORM (ook bekend als Vuige Muis en Skerrie Sterrie) moest ik glimlachen. Met een beschrijving van hun werk begeef ik me op vreemd terrein. Zij bewegen zich op festivals en in het uitgaansleven, een omgeving die ik helemaal niet ken en misschien zelfs een beetje griezelig vindt. Maar de foto’s zijn op een geniale manier ambivalent. Ik kon mijn ogen niet afhouden van de twee-dubbele trainingsbroek, de snor.

En tot slot het werk van Shertise Solano. Ik vind het niet makkelijk om er een goede beschrijving van te geven omdat ik het idee heb dat ik er eigenlijk te weinig van gezien heb. Het werk dat tijdens “Mental!’ te zien is, is sterk, geheimzinnig en meerduidig. Er spreekt een sterke persoonlijkheid uit, en het kader waarbinnen zij werkt vraagt om meer: een enigma. Speels als de handstand, kritisch met zekere minachting of bijtende terughoudendheid. Maar ook met een duidelijke behoefte om allerlei culturele, commerciële en fantastische beelden eigen te maken, terug te pakken.

Wat voor Solano geldt, geldt in zeker opzicht ook voor de andere kunstwerken en kunstenaars in een speels en bij vlagen woedend maken zij de dingen die zij maken willen. Werk voor werk wordt een nieuw verhaal gecreëerd. Een zekere kwaadheid is niet vreemd, maar zeker niet het enige wat hen stimuleert om kunst te maken, gehoord en gezien te worden. Raul Balai heeft een mooie expositie afgeleverd. De curator en vormgever is overigens ook zelf kunstenaar, en dat is een van die aspecten die de kunstenaars en kunstwerken op deze tentoonstelling verbindt:  Plezier en een zekere ruimhartigheid die een nauw ik-gericht individualisme overstijgt.

Mental! ǀ CBK Zuid-Oost ǀ 30.08-19.10.2019 ǀ AiRich, Vehuhely Americaan, Marcel van den Berg, Sara Blokland, Jesper Buursink, Frederick Calmes, Monika Dahlberg, Brian Elstak, LIONSTORM, Shertise Solano ǀ curator Raul Balai

Shertise Solana, 2019

Shertise Solana, 2019