Gisteren opening Kunstvlaai in het Amstelpark in Amsterdam. Het Amstelpark is een bijzonder terrein. De Vlaai een bijzondere traditie. Het is de enige grote manifestatie voor kunstinitiatieven, zoals het door de organisatie wordt genoemd. De oplettende lezer ziet de verschuiving onmiddellijk; er wordt niet meer over kunstenaarsinitiatieven gesproken. Het aantal initiatieven is gevarieerder dan dat. Of, zoals Jean Bernard Koeman tijdens zijn openingstoespraak zei, de hedendaagse kunst is zo gevarieerd dat je er geen enkele algemene opmerking meer over kunt maken, en toch kan je zeggen dat ….. De rest van de zin ging verloren in het geroezemoes van de toehoorders en het zuchten van de wind door de bomen. Ik werd geroepen en kon mijn hamburger halen, een hele lekkere, met écht vlees.

De Kunstvlaai is een goede traditie. Ooit opgezet door Jos Houweling als een soort van tegenhanger van de KunstRAI gaat de manifestatie zo z’n eigen weg. Studentikoos en anarchistisch, trendsettend, activistisch, theoretiserend, knutselend, kunst makend, kunst vernietigend, spraakmakend, verwarrend, saai en onbeholpen; tongue in cheek conservatief en sociaal milieubewust is de actuele trend. Magere en grote sterke jongens dragen baarden en hun haar in een scheiding. Meisjes jong en oud gaan in rokken van allerlei aard en lengte, voorzien van franjes en veel verschillende motiefjes. Ze hebben meestal platte schoenen aan. Tijdens deze Vlaai moet veel gewandeld worden.

Op het Westergasfabriekterrein was alles altijd lekker dicht bij elkaar, op een grote hoop geveegd in de trommel van de grote gashouder. Soms strekte het gedoe zich uit tot in de buitenruimte die gaandeweg tot park werd. Vorig jaar vond de Vlaai plaats in een oude school. Nu dus in het redelijk verafgelegen, grote, mooie architecturale park uit 1972. Ik ben geboren in Amsterdam Zuid en speelde er als kind. Het park heeft een Orangerie, het hart van de Vlaai, waar de boeken, folders, posters en ander vermenigvuldigt materiaal te vinden is. Het heeft een Rietveld Paviljoen (daar is nu kunstinitiatief Zone2source in gevestigd, dat aan de Vlaai meewerkt. Tijdens de opening werd het publiek vanaf het balkon van het gebouwtje toegesproken) en een Glazen Huis.

Het park had ook een treintje. Of het nog rijdt weet ik niet. De rails liggen er nog steeds. Je mag er niet fietsen en ’s avonds gaan de poorten dicht. Via de ‘bomvrije’ rode brug, een kunstwerk van Stefan Strauss, kom je binnen. Er staan beveiligingsmensen in het bos bij de toegang. Over de kunst is minder te zeggen. Al zijn er zestig kunstwerken en vijftig initiatieven te zien, het is niet altijd even duidelijk waar. Je loopt door het park en komt iets tegen. Een oproep om naar de lobby van een nabijgelegen hotel te gaan bijvoorbeeld, of een lege houten keet met een draaiende camera die niets toont. Ergens onder een stuk plastic tref ik een groepje mensen aan. Het blijkt de plek van CASCO uit Utrecht te zijn.

“We hadden vandaag een workshop van Aimée Zito Lema”, zegt een vriendelijk tiep. “Ze heeft een project ontwikkeld rond het thema samenwerking. In het kader van haar (un)usual bussines school for co-operation had zij ook al eerder enkele workshops in Utrecht gegeven. We hebben met restmateriaal en afval dat we van de organisatie kregen een onderkomen gebouwd, een shelter.” Ik spreek kort met de kunstenaar. Ze schrijft haar naam op. Dan vertrekt het groepje in de richting van de muziek die de openingsoptocht begeleidt. Wat je niet kan zien, maar wel een rol speelt in de workshop en haar werk, is het effect van stilte en stemgeluid. Bij de workshop in het park was dit van Gerrit Rietveld.

Dus zijn de meeste werken die je ziet verstilt en verstolen. Soms zijn ze tamelijk bizar. Zoals een werk met de filmbeelden van schaduwen van bladeren. Het wordt getoond in een jaren zeventig paviljoen. Ik loop de ruimte binnen. Normaal gesproken zijn het alleen maar muren van grijze steen, zonder dak. Nu is er zwart plastic overheen gespannen. Een heer op leeftijd zit op z’n knieën op de modderige stoeptegels en probeert een foto te maken. Een stukje verderop in de tuin voor bedreigde planten en bloemen staan billboards met enorme kunstzinnige foto’s van planten erop. Hier verbaas ik me vanwege het omgekeerde effect. Is het niet vreselijk zonde om een dergelijk lelijk houten ding in zo’n prachtige omgeving te plaatsen? Tja, op de foto – een foto van foto in de natuur – heeft het wel een grappig Droste effect. Maar daar merk je maar weinig van als je ervoor staat. Het verscheurde board van Kipras Dubauskas, een presentatie van het Rotterdamse initiatief Upominki, is én door de foto, maar ook door het hooligan-achtige effect, wel onmiddellijk als kunst waarneembaar.

Kortom, omdat het park nogal groot is, de financiële en organisatorische mogelijkheden van veel deelnemers beperkt, zijn de activiteiten minder geschikt voor groot publiek. Het merendeel van de workshops, interventies en discussies waarschijnlijk interessanter voor de deelnemende kunstenaars en initiatieven dan voor de voorbijganger op zoek naar vermaak. Dat wordt tegenwoordig een gotspe genoemd. Maar is dat erg?

Kunstinitiatieven vormen het hart van de kunstproductie. Het zijn plekken waar kunstenaars graag komen. Voor hen zijn de meeste drempels opgeheven omdat ze mogelijkheden zien om werk te tonen en te maken. Natuurlijk is de marge niet de enige plek waar vrij over kunst kan worden nagedacht. Je hebt ook de besloten ateliers van bekende kunstenaars met en zonder assistenten; de goed functionerende galeries in de grote steden met hun zorgvuldig gemanipuleerde verkoopbeleid; de musea wiens publieksbeleid zoveel mogelijk door overheden wordt aangestuurd. Maar niet alles is geschikt voor AVRO-televisie en NRC-lezingen. Er moet niet alleen verkocht en gecommuniceerd worden, maar ook gewoon kunst gemaakt. Kortom, ik hou wel van zo’n Kunstvlaai in dat prachtige groene, zompige, bloeiende park aan de Amstel. I love the feeling of being slightly lost.

Kunstvlaai │ 21.5 – 25.5.14│Amstelpark Amsterdam