Ik twijfel sterk of ik er over moet schrijven, zo droevig onverzorgd is de tentoonstelling waar het hier om gaat. Maar vanwege het grote aantal zeer ervaren betrokkenen vóór en áchter de schermen – bestuur van de organisatie Framer Framed, internationale organisaties, onderzoekers – vanwege intrigerende opzet – 10 kunstenaars met een nauwe verbondenheid met het Midden-Oosten, uit Palestina, Pakistan, Syrië die al dan niet elders hun toevlucht hebben gevonden en gezocht – doe ik het wel: Ik schrijf over #2 Crisis of History, de tweede tentoonstelling in een reeks van drie met als curator Robert Kluijver, journalist en cultuurondernemer.

De expositie vindt plaats in de Tolhuistuinen waar de organiserende stichting Framer Framed kantoor houdt. De stichting verenigt een flink aantal academici die zich bezig houden met erfgoed en cultuur op een wereldwijde schaal. Er worden lezingen en bijeenkomsten georganiseerd over digitale cultuur, orale (wereld)geschiedenis en kunst. In het leuke lage gebouwtje van de Tolhuistuinen ben ik één keer eerder geweest, naar aanleiding van de afsluitende expositie van de curatorenopleiding van De Appel. Inmiddels is het pand gerenoveerd. Er bevindt zich een groot restaurant, vlak naast het nieuwe Eye, aan de voet van het oude Shell-gebouw dat in ontkleedde staat wacht op een nieuw panoramarestaurant. Als je van de pont komt, loop je vanzelf tegen een ruim bemeten reclamedoek van de tentoonstelling aan, en bij het betreden van het restaurant wordt ik meteen aangesproken door een gerant. Waar is de tentoonstelling? Dáár, achter! Ze wijst. Ik loop door tot aan een met glas afgeschermde hoek van de vloer: De expositieruimte, ga naar binnen en kijk in opperste verbazing om me heen. Dit is vreselijk. Het werk lijkt kris kras door elkaar te staan. De bordjes met toelichtende teksten zijn professioneel gemaakt maar hangen op de vreemdste plekken. Klein werk, groot werk, banaal; ik probeer me te oriënteren. Een werk met groene plastic soldaatjes als een wolk aaneen geklit. Sterk glimmende, zwaar geverniste schilderijen in een autobandenlijst. Er stapt een mevrouw naar binnen die luid met de komende huurders van de ruimte spreekt. Verzengend licht van enkele volstrekt willekeur gerichte spots. … STOP!

Tammam Azzam, The Syran Museum: Warhol, Elvis
Digital Print, 2013

Deze tentoonstelling stelt me voor een probleem: Ze is slecht, maar wat is slecht? De kunst? Eigenlijk niet, want al vind ik het werk hier en daar wat jongensachtig plat -tijdens mijn werkzaamheden voor Fort bij Vijfhuizen iets te vaak kanonnenkunst en bunkergames gezien, maar dat is overkomelijk. De tekstuele verzorging is bovenmatig goed; alles op papier en op internet is doordacht en doordesemd van intelligentie en aandacht. Misschien is de aanpak op internet wat ondoorzichtig met een website van Framer Framed, van alles op Vimeo en Facebook én een website van Crisis of History….maar niets van dit alles is slecht: wat slecht is, is de verhouding. De hoeveelheid beeld- en tekstmateriaal enorm. Zo veel, goed verzorgd, terwijl de push-pins van de vorige tentoonstelling niet van de zwarte kunststoffen schotten verwijderd zijn. Afgezet tegen publiciteit en randprogramma is de tentoonstelling liefdeloos; de onhandig gereproduceerde foto’s, de eenzame installatie met schoolbordwanden. Wat is hier aan de hand?

  
Eric Parnes, The Isthar Machine, Installation with 3D printer
wallpaper and printed drones (2015)

Om er achter te komen wat er ontbreekt, begin ik met een beschrijving van de werken: De Palestijn Shadi Alzaqzouq maakt realistische schilderijen, portretten. De in Irak geboren kunstenaar Wafaa Bial ontwerpt Jihad-computergames. Eric Parnes maakt een kleurrijk behang van gekleurde drones en 3dprints… Onder de noemer Fight History, de ondertitel van #2 Crisis of History becommentariëren de kunstenaars de oorlogen van de afgelopen jaren. Sommigen maakten gevechtshandelingen mee, moesten vluchten, elders opnieuw beginnen. Anderen leveren gewoon commentaar op de polarisatie, de geheime diensten, de wereldpolitiek en de manier waarop deze in buitenwijken en banlieues navoelbaar is. Niet alles is even origineel. Het werk van Alain DeClerque lijkt enigszins op dat van Thomas Hirschhorn, maar is politieker, anti-Bush en anti-Sarkozi. Met anti-Bush-Jihad-games als die van Wafaa Bilal, werken die bestaan uit gehackte computergames, stond heel ooit heel internet vol.

Toch verandert mijn oordeel als ik op internet kijk naar wat de kunstenaar nog meer hebben gedaan. De ‘Drone Survival Guide’ van vormgever Ruben Pater, de tiende kunstenaar van de tentoonstelling die niet op de poster staat, leidt naar een artikel in De Correspondent – van de zeer door mij bewonderde en gewaardeerde documentaire filmer Jos de Putter. Eric Parnes, wiens drone-behang an sich niet bijzonder is, speelt meestal een prettig omkeringsspel met statussymbolen en reclames. Sommige van de nu getoonde kunstenaars deden ook mee aan de eerste expositie in de reeks, #1 Crisis of History: Welcome to the end of History, enthousiast door Aya Johanna Daniëlle Dürst Britt op al.arte.magazine besproken. Jammer dat de Ahmed Mater er niet opnieuw bij is, hij maakt fantastisch werk, en ik raad iedereen aan zijn pagina te bezoeken.

Zo wordt gaandeweg duidelijk wat de tentoonstelling mist, context en begeleiding. Dat wat nodig is om onbekend werk onder de aandacht te brengen. In deze situatie is het getoonde vlees noch vis: zijn dit beginnende kunstenaars, of arme krakersjongens? Ze prikken wellicht gaten in de grote historische vertelling, zoals in een van de bijgeleverde teksten wordt beweerd (they “(…) poke holes in the grand historical narrative.”) maar doen dit met plastic zwaarden.

Shadi Alzaqzoeq, Oil on Canvas, 2012

En hier begint een raar gedachtespel, want de jongste generatie kunstenaars bestaat toch bij gratie van internet, hoor ik iemand zeggen. En op dat moment schiet me een essay van Hito Steyerl te binnen. Too much world, is the internet dead? vraagt zij zich af. Over nieuwe beelden schrijft zij – en dit zou deels van toepassing kunnen zijn op de kunst in de tentoonstelling:
“One could perhaps think of the results as a new and vital form of folk art, that is if one is prepared to completely overhaul one’s definition of folk as well as art. A new form of storytelling using emojis and tweeted rape threats is both creating and tearing apart communities loosely linked by shared attention deficit.”

Steyerl eindigt met wat zij ‘circulisme’ noemt: het rondpompen en op-pimpen (postproductie) van beelden, een voortgang geënt op het ‘productionisme’ van de Russische avant-garde. En wat gebeurt er als dit circulisme niet meer uitsluitend van toepassing is op beelden, maar ook op gedrag en goederen, op de samenleving en de economie? vraagt zij zich af. Het kan volgens Steyerl beide kanten op, circulisme kan stagnerend én egaliserend werken. In het geval van#2 Crisis of History gebeurt het eerste. De cirkelredenering van de organisatie leidt in combinatie met de slordige omgang met de realiteit tot een self fulfilling profecy: Alles goed, het randprogramma oké, maar de kunst in een donkere hoek van het gebouw, opgeslokt door een enorm café.

Nermine Hammam, Digital Photography on rice paper
uit de collectie van het Nationaal Museum van Wereldculturen

In de komende tijd gaat er nog van alles plaatsvinden en gebeuren:
Volg de informatie op Crisis of History