Het Magnetische Noorden, ik kwam er niet onderuit. Moest naar de eerste presentatie avond in New Dakota toe. Sylvie Zijlmans en Hewald Jongenelis waren immers al een tijdje bezig met filmpjes op internet, teasers en aankondigingen. Want Het Magnetische Noorden is een project dat een lange aanloop nam. Het voortraject bestond dan ook uit meerdere activiteiten en ontmoetingen die door het kunstenaarsduo in scene waren gezet: Het Konvooi – wat een rally met van die onaangename hoge auto’s met Amerikaanse laadbakken bleek, de overloper – vol is vol, een merkwaardige ontmoeting vlak bij de sluisdeuren van het Noord HollandsKanaal van een drijvende drummer en een hulpeloos groepje mensen op een heel klein bootje aan de andere kant van de enorme houten deuren, de Verdrijver, de Stoker die de Bongerd doet trillen; de Oplichter en tot slot de Dichter, die alles dichter bij elkaar brengt. Tijdens de presentatie werden de films getoond die op basis van deze theatrale ontmoetingen zijn ontstaan.

Ik moest er dus wel naar toe, naar dit grote buurtproject dat zich afspeelde in Amsterdam Noord, die prachtige oude arbeidersbuurt aan de andere kant van het IJ. Op mijn dwaaltochten door de stad was ik er meermaals geweest. Ik had de merkwaardige nieuwbouwwijken bezocht, waar een moderne vorm van stempelbouw was toegepast. Vier huizen heel dicht op elkaar met kleine open tuinen, die door de bewoners toch weer met hagen en heggen gedicht waren. Ik wandelde door Tuindorp Oostzaan door de smalle straten, langs de lage huizen met kanten gordijnen voor de ramen, planten voor de deur in bakken of oude fietsen en troep. Ik bezocht de lage oudbouw, de hoge nieuwbouw en enkele prachtige parken, groot, eenzaam, groen, eindigend in het Vliegenbos dat vlak tegen een chemische fabriek aanligt en waar langs het water garages voor oude auto’s te vinden zijn, zoals de Citroën, eend en strijkijzer.

 
En op zulke verschillende plekken in diezelfde buurt deden de producenten van Het Magnetische Noorden gedurende ruim een half jaar aan. In de Bongerd een nieuwbouwwijk, waar de Stoker op 29 april kwam trillen: Het leverde bijzondere beelden op. Beginnend bij een klepperend brievenbussen concert, waarna alles – bomen, lantaarnpalen en nog veel meer – met touwen in beweging werd gezet. De Stoker stond erbij. Toen de bewoners angstig met kinderen op de arm van de ene kant van de straat naar de andere kant moesten vluchten.

In een oude wijk. De Verdrijver. Een scene die plaatsvond in mei. Hier stond de vreemde figuur met zijn ijzeren kop te kijken hoe men de huizen leeghaalde. Eerst werden de deuren met een flinke klap uit hun sponningen gerukt. Daarna werd de huisraad van boven uit het raam naar beneden gegooid. Het duurt niet lang meer of er zullen nergens in Amsterdam meer van die kleine gezellige rijen arbeidershuizen staan.

Op de NDSM Werf de Oplichter in de maand juni. Een ontmoeting die als ik de film moet geloven nogal lawaaierig was. Met auto’s die heel hard optrekken en vuur. De man met het zilverkleurige masker op zet alles in vuur en vlam.

  
Ik moest er dus wel naartoe, naar de presentatie van Het Magnetische Noorden tijden het Museum van de Tijdelijke Evacuatie in New Dakota. Vanwege mijn eigen activiteiten in straten en buurten in het kader van ArtWalk in Amsterdam West en OpTrek in Den Haag. Want het leek alsof het project van Zijlmans en Jongenelis de kenmerken van een ideaal buurtproject had. Het is relatief langlopend – wat goed is voor zo’n buurtproject omdat je de mensen leert kennen – en zij jou, en speelt zich op meerdere plekken af. Ook dat laatste is van belang. Want zo’n stadsbuurt is vaak veel groter dan gedacht, en het is helemaal niet zo gemakkelijk om mensen naar zo’n verspreid project te leiden. Een buurtcentrum of theater van naam kan in zo’n geval heel handig zijn. En internet natuurlijk, waar Zijlmans en Jongenelis dan ook behoorlijk gebruik van maakten, en posters in de stad.

  
Maar behalve vanwege deze praktische, beleidsmatige kenmerken was het project ook ideaal vanwege de artistieke aanpak, die merkwaardige mix van theater en beeldende kunst, van volkse stoerheid en artistiek intellect. Want de eerste beelden die opdoken zagen er smakelijk uit. Van die spelers met die mooie merkwaardige maskers op. Mannen en vrouwen die gepersonifieerd gevoel uitbeelden, als de hoofdrol spelers in een middeleeuws mysteriespel. De Stoker boosaardig en dom, de Verdrijver gevaarlijk, de Eigenaar en de Overloper. Visueel een mooie absurde mix van echt en fantasie gecombineerd met theatrale beeldvondsten: een figuur met een gieter hoofd, de vallende deuren in de straat van de Verdrijver bestaan uit meerdere losse deuren die tegen elkaar aan zijn gezet.

 

 

En het geheel staat bol van de eenvoudige volkse metaforen. Aan het totale project lijkt de bijna Rotterdams populaire Wild West metafoor ten grondslag te liggen, Hollywoodsymbool van de schuivende grenzen, de moving frontiers. Amsterdam wordt steeds voller nu is Noord aan de beurt. De pioniers rijden er in donkere grote Amerikaanse Auto’s met laadbakken rond. En het ‘vol is vol’, van de overloper zal ook voor de op dit moment veelbesproken Syrië vluchteling staan. En de Stoker staat voor de onrust in de wijk als er steeds meer nieuwe bewoners komen. De jonge wat beter gesitueerden met hun kinderen en hoge opleidingen, de kunstenaar, en de bedrijven van nieuwe bewoners en ingezetenen die in alle vrijheid geld maken en de wijk veranderen en verdienen.

De metafoor en het stuk verwijst dus ook naar het gedoe in wijken als er veel verandert, naar processen van ‘gentrification’ waar steeds vaker over gesproken wordt. In de Volkskrant van vorige week (22 augustus) stond een groot artikel over dit proces waarin kunsthistoricus Roel Griffioen de kritische kant vertegenwoordigt en de kunstenaar Roel Schoenmakers van Cascoland – die een project heeft lopen in de Kolenkitbuurt, onderdeel van Amsterdam-West – de kunst. Zij bespreken de problemen die Zijlmans en Jongenelis tijdens hun project het Magnetische Noorden visualiseren: Dat de recente veranderingen in oude Amsterdamse buurten spanningen oproepen, want oud wordt door nieuw, arm door rijk verdrongen terwijl de tegenstellingen blijven. Mooie nieuwe complexen worden gebouwd. De huren worden hoger. Jonge gezinnen nemen de plekken van oude bewoners in. En daar waar zij het niet met elkaar kunnen vinden worden kunstenaars ingezet die inmiddels de buurtwerkers vervangen. In het Volkskrantartikel is naast de twee Roelen een architect aan het woord die meedenkt over de toekomstige ontwikkeling van de stad Amsterdam. “Mag een stad dan niet rijk zijn?”, luidt een kop.

Tijdens het Magnetische Noorden zet de dichter alles en iedereen dichter bij elkaar, en dat is denk ik de moeilijkheid bij grote kunst-buurtprojecten zoals deze: De goede bedoelingen. Het Magnetische Noorden is een heel aardig kunstproject. Dat bewijzen de beelden, maar er kleven bezwaren aan: Denkend aan buurten doemen als vanzelf metaforen en vergelijkingen op. Maar als je ze oppakt met het doel om mensen te helpen gaat het vaak mis. Het creatieve resultaat is dan nét niet groot genoeg voor het theater of het museum, en de sociale invloed te klein voor de enorme werkelijkheid van de grote mensenwereld en de stad.

Het Magnetische Noorden │ een project van Sylvie Zijlmans en Hewald Jongenelis │ presentatie Nieuw Dakota │ Het theater van de tijdelijke evacuatie │ 27 augustus tot 4 oktober │ Volg de berichten voor informatie over performances en presentaties