Melanie Bonajo still uit videoportet MK-prijs

Het is vandaag internationale vrouwendag. Wat past dan beter dan een stuk over de vrouwen rond de Oude Kerk in Amsterdam. Vorige week zaterdag vond namelijk de zesde Nachtelijke Dwaling plaats, een reeks avonden gewijd aan de performance kunst. Plants, Prostitutes; Some Notes of the Commodification of Nature and Love, luidt de titel van het programma dat Melanie Bonajo organiseerde, een rondgang in het teken van hoeren en planten. Literatuurwetenschapper Mieke Bal geeft een lange lezing over pijnlijke solidariteit, een begrip dat zij destilleerde, na het maken van een vergelijkende studie, van het verhaal van Joseph en Potifars vrouw in de Bijbel, de Koran en bij Thomas Manns pas vertaalde roman ‘Joseph und seine Brüder’. Het gaat over scherpe messen, sinaasappelen, bloed en wijn. Een intrigerende tekst die ik herlees op internet.

Maar eerst Plants, Prostitutes; Some Notes of the Commodification of Nature and Love. Er is sprake van hoofdstukken. I. Plants and the Economy of Love. Als we beginnen gaan we naar buiten en krijgen we een fijne borrel gebrouwen door Claud Biemans. Het is koud. Er blaast een snerpende wind. Jonge mannen roepen dronken schunnige dingen, terwijl de journaliste, wetenschapper, natuurkundige Biemans op merkwaardige mossen en schimmels wijst die tussen de klinkers groeien, daar waar de mannen en soms een gehurkte vrouw als het donker is pissen. De groep is groot en niet de enige in het donker ronde kerk. Biemans is geen grote vrouw en als ze bukt gaat ze in de zee van ruggen, jassen, opgestoken kapsels, sjaals en mutsen ten onder. Daar is ze weer, en schijnt met een lampje hoog op de magere stam van, naar ik meen een berkachtige om hen op een schimmel te wijzen.

De grote trage groep gaat weer naar binnen. Twee mannen met een fluit, de ene een blok- de ander een dwarsfluit. Intermezzo. De rattenvanger van Hamelen. Pipe piper. Ze dragen van die rommelige kledingstukken, die je eclectisch, kan noemen, historisch en die misschien zelfs wat sprookjesachtig zijn. Misschien zijn het wel ‘stadsjamanen’; misschien is de rol van de jongens en mannen in het werk van Bonajo wel grappiger dan die van vrouwen. Ik vind het werk intrigerend en ik heb zin in feminisme, zoals ik zin kan hebben in een appel, of trek in een zorgvuldig voorbereidde stoofmaaltijd met veel verse zomergroenten, tuinbonen en artisjok.

Als we de kerk weer ingaan, krijgen ze allemaal een strookje katoen, wit en rood. Niemand weet nog waar dit doekje voor dienen zal. Gaan ze ermee zwaaien? Misschien, want ze worden verzocht om in een grote cirkel achter de fluitisten aan te lopen. II. Regaining the loss of self-consciousness by stepping back into the circle. De mannen en vrouwen doen wat van ze verwacht wordt. Een enkeling maakt het rafelige strookje katoen onmiddellijk een bandana. III. Environmental Identities. neemt zij poses aan bij het uitspreken van bloemennamen – Na de poses van het mooie donkerharige meisje met de smart phone lichtend tegen haar heup, please put on your blindfold, wordt de haarband wordt een treetje lager geschoven; IV. An appeal to Our Less Obvious Capacities.

Dan volgt een geluidsfragment. Ze luisteren gedwee. Wat horen ze? Dat het de eerste keer is. Dat hij heel groot is, drie keer zo oud als zij en als hij haar masseert te ver gaat. Dat het zuiverend is, omdat een nare jeugdherinnering wordt herhaald. Het fragment stamt uit de film Nigth Soil / Economy of Love. Ik zou die film graag willen zien. Bonajo volgt in de film een groep vrouwen uit Brooklyn die prostitutie al een heilige taak opvatten, een feministische daad. Ik heb behoefte aan een feminisme perspectief.

Ze lopen in het gareel, de jongens en de meisjes. Het grootste deel van het publiek is jong. Ik ben wat ouder. Als de stem zwijgt en de twee fluitisten de mensen naar de spreekruimte in de kerk hebben gelokt begint Mieke Bal aan haar lezing. Painful Solidarity; the Canon of Identities met het verhaal van Joseph in Egypte als uitgangspunt.
Ik beschrijf de performance vanuit een ander perspectief, omdat ik het nooit fijn vind om in groepen mee te doen. Ik schaam me en voel me vreemd. Maar ik vind het ook niet fair om nooit aan een performance deel te nemen. Op internet vind ik een goede documentaire over Bonajo geproduceerd door FOAM. Daarnaast zijn meerdere filmpjes op internet te zien. Ik vind bijvoorbeeld de manier waarop Bonajo in haar werk gebruik maakt van etnografische kennis en beelden bijzonder. Er is een film op Youtube waar de Inuit in voorkomen – Ik denk aan Nanook of the North, een documentaire film van Robert J. Flaherty uit 1922. Maar ik herken ook Pipilotti Rist ‘Ever is Over All’ uit 1997 en soms zelfs Nan Goldin.

One Month after being Battered, Nan Goldin, 1984, silver dey bleach print, 39,4×58,7 cm. printed 2008

Painful Solidarity; the Canon of Identities
Ik lees het stuk van Bal niet alleen om te begrijpen hoe Thomas Mann zijn figuren koos en vormgaf, maar ook omdat het mooi is. Woord en beeld worden heel zorgvuldig verbonden, waarbij het perspectief maar ten dele dat van de schrijver is – van Thomas Mann. Het is voor een cultureel fenomeen en Bal beschrijft hoe één verhaal verschillende capaciteiten heeft, en hoe het in verschillende tijden (-en contexten) kan worden opgevoerd. Een andere manier van opvoeren kan een subtiele verzetsdaad zijn.

Het verhaal van Bal gekozen heeft over ‘Painful Solidarity’ is in de context van de performance van Bonajo bovendien relevant. Dat realiseer ik me pas achteraf, als ik thuis deze aantekeningen maak en heb opgezocht hoe het ook al weer zat, met het verhaal van Joseph, enzovoorts. Solidariteit onder vrouwen, solidariteit onder groepen die onderdrukt worden is een bekend motief; er ligt jaloezie op de loer. De kern van haar verhaal is de vertelling van Potifars vrouw. Het moment waarop zij zich aan Joseph opdringt en hem vervolgens beschuldigt, dat hij zich aan haar heeft opgedrongen. Bal laat niet alleen overtuigend zien hoe culturele verschillen de manier beïnvloeden waarop motieven gebruikt worden, maar ook hoe verschillende vormen van gebruik verschillende consequenties kunnen hebben.

Nachtelijke Dwalingen in de Oude Kerk met Mieke Bal.