Met veel plezier bezoek ik kunstenaarstentoonstellingen op afgelegen plekken. Gisteren een Melkfabriek in Kolderveen bij Meppel (KIK – Kunst in Kolderveen), waar Sharon Houkema twee maanden doorbrengt. Als onderdeel van haar kunstenaars-verblijf aldaar heeft zij de tentoonstelling Laws of Imitation gemaakt die zich gedeeltelijk boven in een onttakelde overslag hal van de fabriek en onder in de kelders afspeelt.
Het is een tentoonstelling met veel goede videokunst waarin Sharon Houkema het curatorschap beproeft: Ze nodigde enkele kunstenaars uit wiens werk ze bewondert en waarmee zij zich verwant voelt, en neemt ook zelf deel. Niet alleen met werk dat zij al eerder maakte, zoals ‘The Artificially Intelligent Art Project’, maar ook met nieuw speciaal voor deze expositie ontwikkelt werk. De manier waarop zij dit werk – een bibliotheek op boomstammen en een fragment uit een BBC documentaire over vogels – in de tentoonstelling integreerde overschrijdt de gebruikelijke curatoriele activiteitenreeks; ze draagt als kunstenaar namelijk actief aan het onderwerp van de tentoonstelling bij.
De inhoud van de tentoonstelling Laws of Imitation is veelzijdig. De expositie gaat over landschap en over veranderingen in dat landschap: Hoe het steeds nieuwe bestemmingen krijgt – van boerenbedrijf, grootschalige en kleinschalige landbouw / productie, naar recreatie. Het landschap niet uitsluitend als iets waar je naar kijkt, maar bovenal als sociale ruimte; als een omgeving waarin zich van alles afspeelt – een formulering waarin het onderscheidt De Certeau’s onderscheid tussen space (espace) – vrij, onbepaald en onbeperkt en place (lieu) – door regels bepaald en vastgelegd, weerklinkt.

Het gaat ook over het landschap als simulacrum; Veel van wat je ziet, is niet meer wat het lijkt. De mooie oude boerderijen zijn niet voor boerenfamilies, maar voor de import bestemd – voor nieuwe bewoners die vanuit hun huiskamerraam op weiden, water en bos willen uitkijken. Het boeren land is eigenlijk even dicht in gebruik als een bedrijventerrein of industriegebied. Kortom Sharon biedt een hedendaagse blik op het landschap en stelt de vraag hoe het verder moet.
Er is amper openbare ruimte.
Als ik op de fiets van Zwolle naar Emmen ga, rijdt ik langs de snelweg die daar loopt. Je fietst over een ventweg waarlangs nog aardig wat boerderijen staan. Een enkele staat te koop. Een ander is omgebouwd tot ‘dieren motel’. Without Farms No Food: het is geen plek waar je je huisdieren stalt, niet eens je pony’s of paarden, maar een overslag plaats waar vrachtauto’s vol dieren een nacht kunnen stilstaan, om vervolgens door te rijden naar het slachthuis.
De landbouw is een grote vervuiler.
In een klein krantenartikeltje over het wel en wee van de Nederlandse vlinderpopulatie als indicator voor vervuiling, wordt de lucht en bodemvervuiling door mest nog steeds als de belangrijkste vervuilende factor beschreven.

Maar er is allerhande vermaak voor bewoners én toeristen: Zorgboerderijen, ponyparken (Slagharen is heel dichtbij), Tiroler drankfeesten, de muziek van Normaal en zo nu en dan een Monstertruck. Naar aanleiding van het recente ongeluk in Haaksbergen, zegt een aan het Meertensinstituut verbonden wetenschapster in de krant: mensen herkennen in de Amerikaanse monsters iets van hun eigen (Nederlandse) boeren-identiteit … Vooruit dan maar.

‘De voormalige coöperatieve zuivelfabriek wordt ingericht als onderzoekspodium; Er wordt gekeken naar verschillende strategieën op het gebied van re-creatie’, schrijft Houkema en toont:
Jennifer_ in_ Paradise van Constant Dullaart: een foto op een computerscherm van een meisje op een strand, een gedistribueerd digitaal beeld (eerste ooit gefotoshopte beeld) versleutelde boodschap. Wanneer je de muis in de hand neemt, verandert het beeld. Dullaart werkt vaker op en met internet. Net zoals Sharon. Zijn website is mysterieus, bevat een manifest, beweegt en prikkelt. Ik ben gefascineerd door werk dat daadwerkelijk internet betreft, niet alleen sociale media, niet alleen het vermogen van computers om patronen weer te geven, maar werk dat mogelijk iets van de achterkant van dit elektronische heelal laat zien, en een spel van Malcolm Kratz.

In de kelder kom je de video ‘To Work’ tegen van Floor Meijers (2008). Mannen en vrouwen met kantoorpakken aan lopen door een bos. De video werd ooit op de Zuid-as getoond en lijkt een directe boodschap aan iedereen die dagelijks naar kantoor gaat en daardoor nog maar zelden buiten komt.
Dan loop je tegen andere videobeelden aan, ‘Crystal Pillars’ van Constant Dullarts, gevolgd door  ‘De echte Sneeuwwitje’ van Pilvia Takkala (2009), opnames die, nu zojuist in het nieuws kwam hoe slecht het gaat met Disneyland Europa, tamelijk grappig zijn; tegen ‘The Others’ van Sêma Bekirovic (2011).
Wat de tentoonstelling bijzonder maakt, zijn de accenten die Houkema plaatst. Haar bibliotheek bestaat uit een wirrewar van omgehakte boomstammen, waartussen boeken zijn geplaatst. Boeken over landschap, over de aanbouw van voedsel, over koken, kunst. Het werk vertakt zich en strekt zich uit over de hele tentoonstelling: Er is een boek te zien dat Sharon maakte, ‘op weg naar een natuurlijker bos’, een xilotheek van stalen vineer; Takkala’s sneeuwwitje weerklinkt in een vroeg twintigste-eeuwse illustratie van de boze stiefmoeder voor de spiegel; en resoneert ten slotte in de BBC documentaire die draait op een kleine monitor die ook op takken rust.
Door de plek – dat merkwaardige, mooie, stille Drenthe, vlak bij Friesland en Overijssel. Door de entourage – de onttakelde, nog steeds door de boeren uit de omgeving als eigen ervaren fabriek in het dorp. Door het stemmingsvolle donker in de fabriek werkt de tentoonstelling aanstekelijk.

The Laws of Imitation │curator Sharon Houkema│ 5.10 – 26.10.14 │ KIK Nijeveen